Historia

Pucz Januszajtisa i Sapiehy. Pierwszy w historii II RP zamach stanu

Ostatnia aktualizacja: 04.01.2024 05:41
- Nastrój panował specyficzny i od razu wiedzieliśmy, że coś jest nie w porządku. Noc była taka, jakby wszystko było zalane smołą - wspominał na antenie Polskiego Radia red. Leopold Marszak. W takiej atmosferze przebiegał pierwszy w historii II RP zamach stanu. Jak do niego doszło?
Inspektor sztabu Naczelnego Wodza ds. Zarządu Wojskowego generał Marian Januszajtis-Żegota
Inspektor sztabu Naczelnego Wodza ds. Zarządu Wojskowego generał Marian Januszajtis-ŻegotaFoto: Wikipedia/domena publiczna

W nocy z 4 na 5 stycznia 1919 roku miała miejsce próba obalenia rządu Jędrzeja Moraczewskiego przez wojskowych związanych ze środowiskami endeckimi i konserwatywnymi. 

Przyczyn puczu należy doszukiwać się w pierwszych dniach po odzyskaniu niepodległości. 17 listopada 1918 Józef Piłsudski powołał rząd Jędrzeja Moraczewskiego złożony z socjalistów i lewicujących ludowców. Było to sprzeczne z obietnicą utworzenia Rządu Jedności Narodowej, jaką dał Naczelnik Państwa ustępującej Radzie Regencyjnej.

Poza gabinetem znalazły się środowiska endeckie oraz konserwatywne. Tymczasem socjaliści wprowadzali coraz bardziej radykalne zmiany. Powoływano lokalnych Komisarzy Rządu Ludowego oraz Milicję Ludową, dochodziło do aktów niebezpiecznie przypominających rewolucję bolszewicką: wyrzucania właścicieli folwarków przez chłopów i przejmowania siłą fabryk przez robotników.

W tej sytuacji grupa narodowców i konserwatystów, z księciem Eustachym Sapiehą i płk. Marianem Januszajtisem-Żegotą na czele, zdecydowała się dokonać zamachu stanu w celu obalenia rządu Moraczewskiego. Akcja została przeprowadzona w nocy z 4 na 5 stycznia 1919.

Zamachowcom udało się pojmać premiera oraz dwóch jego ministrów. Jednak przywódcy puczu zostali otoczeni w ratuszu na Placu Saskim (obecnie Plac Piłsudskiego) przez siły generała Stanisława Szeptyckiego, który pozostał lojalny wobec legalnej władzy.

- Przed świtem na plac, otwartym samochodem, przyjechał Piłsudski w swojej słynnej maciejówce - wspominał świadek wydarzeń, redaktor Leopold Marszak w audycji Krystyny Żebrowskiej z cyklu "Ludzie, epoki, obyczaje".


Posłuchaj
31:15 zamach januszajtisa-sapiehy___f 23929_tr_0-0_11603317404534d0[00].mp3 Zamach Januszajtisa-Sapiechy to temat audycji Krystyny Żebrowskiej z cyklu "Ludzie, epoki, obyczaje". (PR, 28.01.1981)

 

JÓZEF PIŁSUDSKI - ZOBACZ SERWIS SPECJALNY POLSKIEGO RADIA >>>>

Zwolennicy puczu skapitulowali bez walki. Piłsudski obszedł się z zamachowcami łagodnie: Sapieha został ambasadorem RP w Londynie, zaś Januszajtisa przeniesiono w stan spoczynku. Choć pod względem taktycznym pucz się nie powiódł, to okazał się strategicznym zwycięstwem endeków i konserwatystów. Pokazali oni, że gabinet lewicowy nie cieszy się poparciem całego społeczeństwa, co doprowadziło do zdymisjonowania rządu Moraczewskiego.

Według niektórych historyków bezkrwawy pucz mógł odbyć się z inspiracji… Józefa Piłsudskiego. Co mógł zyskać Naczelnik Państwa na zamachu Sapiehy i Januszajtisa? Posłuchaj audycji.

bm

Czytaj także

Kazimierz Sosnkowski - "Szef Komendanta"

Ostatnia aktualizacja: 11.10.2020 05:55
51 lat temu, 11 października 1969, zmarł Kazimierz Sosnkowski, szef sztabu I Brygady Kadrowej, generał, który po śmierci gen. Władysława Sikorskiego został Naczelnym Wodzem Polskich Sił Zbrojnych.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Władysław Grabski - premier w czasie wojny polsko-bolszewickiej

Ostatnia aktualizacja: 07.07.2024 05:48
7 lipca 1874 roku urodził się Władysław Grabski, polityk, ekonomista, poseł na Sejm, minister skarbu, premier w czasie wojny polsko-bolszewickiej, autor reformy walutowej i gospodarczej, rektor SGGW.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Roman Dmowski. Polityczny pragmatyk i twórca Narodowej Demokracji

Ostatnia aktualizacja: 02.01.2024 05:45
"Można było nie zgadzać z jego ideologią, ale niepodobna nie uznać, że kierował się najszczerszymi intencjami służenia narodowi" – tak o Romanie Dmowskim pisano w przedwojennym "Zielonym Sztandarze".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Piłsudski ogłasza światu wolną Polskę

Ostatnia aktualizacja: 16.11.2023 06:00
"Jako Wódz Naczelny Armii Polskiej pragnę notyfikować rządom i narodom wojującym i neutralnym istnienie Państwa Polskiego Niepodległego, obejmującego wszystkie ziemie zjednoczonej Polski" – tymi słowami do szefów mocarstw zwrócił się Józef Piłsudski, notyfikując II Rzeczpospolitą.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leopold Skulski. Premier Piłsudskiego

Ostatnia aktualizacja: 15.11.2023 05:35
15 listopada 1877 roku urodził się Leopold Skulski, polityk, premier II Rzeczpospolitej, prezes Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Pierwszy gabinet Polski niepodległej

Ostatnia aktualizacja: 17.11.2023 05:50
– Rząd Moraczewskiego wziął na siebie największy trud tworzenia życia politycznego i gospodarczego Polski i zapłacił za to cenę, bo nie wszystkim ta wizja się podobała – oceniał prof. Rafał Habielski na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń