Józef Baran-Bilewicz przyszedł na świat 125 lat temu, 4 marca 1899 roku, w Rachwałówce w okolicach Rzeszowa, w wielodzietnej rodzinie kolejarzy. W czasie I wojny światowej służył w armii austriackiej. W 1918 roku ukończył Szkołę Oficerów Rezerwy w Ołomuńcu. Bronił Lwowa w czasie wojny polsko-ukraińskiej. W latach 1919-1920 walczył podczas wojny polsko-bolszewickiej, razem ze swoimi trzema braćmi.
Początki kariery sportowej
Po zakończeniu działań wojennych, rozpoczął roczny kurs podchorążych w Toruniu. Po zdaniu egzaminów pozostał tam jako instruktor artylerii. W 1921 roku został awansowany do stopnia podporucznika. Rok później został przeniesiony do Lwowa. Dowództwo widziało w nim materiał na zdolnego artylerzystę, jednak Baran-Bilewski w tym samym czasie zaczął bardziej pasjonować się sportem. Odbywając służbę wojskową na Kresach, wstąpił do klubu sportowego Pogoń Lwów, w którym trenował w sekcji lekkoatletycznej.
Pierwsze sukcesy
Dzięki intensywnym treningom, kariera sportowa Barana-Bilewskiego rozwijała się bardzo szybko. Już w 1922 roku startując w barwach klubu Pogoń Lwów, wywalczył tytuł mistrza Polski w pchnięciu kulą. W tym samym roku wystąpił w dyscyplinie chodu sportowego na dystansie 2 kilometrów, reprezentując Polskę podczas Słowiańskich Mistrzostw Lekkoatletycznych w Pradze. Także w 1922 roku był jednym z organizatorów zawodów sportowych w Centralnej Szkole Wyszkolenia Gimnastycznego i Sportowego (CSWGiS) w Poznaniu, które miały na celu sprawdzenie tężyzny fizycznej żołnierzy. Przez pewien czas reprezentował także klub RKS Resovia Rzeszów.
O zawodach dla żołnierzy i poczynionych na ich podstawie obserwacjach Barana-Bilewskiego przeczytasz w przedwojennym czasopismie "Żołnierz Wielkopolski" na stronach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.
W 1925 roku jako szczególnie uzdolniony sportowo oficer, został skierowany przez dowództwo na roczny kurs do CSWGiS, gdzie po zakończeniu kursu nadzorował wyszkolenie fizyczne żołnierzy.
Igrzyska olimpijskie w Amsterdamie
W 1928 roku wchodził w skład polskiej reprezentacji podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie. Razem z nim do stolicy Holandii pojechała m.in. Halina Konopacka, która zdobyła złoty medal. Niestety, Baran-Bilewski, nie miał tyle szczęścia co koleżanka z drużyny i w konkurencji rzutu dyskiem odpadł jeszcze w fazie eliminacji. Pomimo tego zdołał zjednać sobie sympatię kibiców i wzbudzić zainteresowanie polskich i zagranicznych mediów.
O polskiej drużynie na igrzyskach olimpijskich w Amsterdamie przeczytasz w archiwalnym numerze "Przeglądu Sportowego" na stronach e-Kolekcji Czasopism Polskich Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.
Rekordzista
Po powrocie do Polski został dowódcą kompanii szermierczej w CSWGiS. Ponadto był instruktorem lekkiej atletyki, boksu i gier zespołowych. Nie zważając na porażkę na igrzyskach, wstąpił do Akademickiego Związku Sportowego w Poznaniu. Jako członek tego klubu wielokrotnie został mistrzem Polski w dyscyplinach pchnięcia kulą i rzutu dyskiem. W swojej całej karierze sportowej 13 razy bił rekord Polski, zaś 19 razy był medalistą mistrzostw Polski, w tym 6 razy sięgnął po złoto.
Wykładowca i teoretyk sportu
W 1929 roku przeniósł się do Warszawy. Wraz z przeprowadzką zmienił także klub sportowy - od tej pory reprezentował CWKS Legia Warszawa. W nowoczesnym, jak na warunki doby dwudziestolecia międzywojennego Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego, nabył uprawnienia nauczycielskie, trenerskie i sędziowskie. Od 1932 roku pracował tam jako wykładowca lekkoatletyki i gier sportowych. Odbył także kilkumiesięczny kurs gimnastyczny w Danii. W 1932 roku został awansowany do stopnia kapitana. Często prowadził pomiary dotyczące kondycji zawodników różnych dyscyplin.
Jako wykładowca szczególnie interesował się metodyką sportu. Wyniki swoich badań w tym zakresie publikował w licznych pracach naukowych oraz w podręcznikach do wychowania fizycznego. Baran-Bilewski wykładał także w Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki. W 1931 roku za zasługi na polu rozwijania kultury fizycznej w Polsce otrzymał Srebrny Krzyż Zasługi.
Architekt olimpijskiego sukcesu
Największym osiągnięciem w karierze organizatora sportu był wyjazd w 1932 roku na Letnie Igrzyska Olimpijskie w Los Angeles nie jako zawodnik, ale jako kierownik drużyny lekkoatletycznej. Jego dwójka podopiecznych: Janusz Kusociński i Stanisława Walasiewicz w biegach zdobyli złote medale.
Działacz sportowy
Baran-Bilewski po wycofaniu się z czynnego uprawiania sportu aktywnie zaangażował się w prace Polskiego Związku Lekkiej Atletyki i Polskiego Związku Olimpijskiego. Napisał także wiele artykułów do "Przeglądu Sportowego".
II wojna światowa
Pod koniec sierpnia 1939 roku zgodnie z rozkazem udał się do Włodzimierza Wołyńskiego. Po najeździe ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku, w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach trafił do niewoli sowieckiej. Został umieszczony w obozie w Kozielsku. Pomimo beznadziejnej sytuacji nie załamał się i prowadził dla pozostałych osadzonych żołnierzy wykłady z zakresu teorii sportu. Przypominał także o przedwojennych sukcesach polskich sportowców na różnych mistrzostwach. W kwietniu 1940 roku został przewieziony do Katynia, gdzie na mocy rozkazu Stalina został zastrzelony przez NKWD. W 1943 roku został zidentyfikowany na podstawie posiadanych przy sobie fotografii i listów.
Sportowa rodzina
Warto dodać, że zaangażowany w rozwój życia sportowego II RP był także brat Józefa - Jan. Jako żołnierz doszedł aż do stopnia pułkownika. W 1925 roku opublikował pierwszy polski podręcznik na temat boksu. W 1928 roku wyjechał do Amsterdamu jako jeden z kierowników ekipy i dyskobol, ale przed zawodami musiał zrezygnować ze startu z powodu nabytej na treningu kontuzji. Był kilkukrotnym mistrzem Polski w biegach długodystansowych i pięcioboju nowoczesnym. W 1939 roku trafił do niewoli niemieckiej. W 1944 był organizatorem olimpiady obozowej w Oflagu IIC Woldenberg. Po II wojnie światowej wrócił do Polski i zaangażował się w działalność sportową.
seb
Źródła: M. Blombergowa, Uczeni polscy rozstrzelani w Charkowie, Katyniu i Twerze, [w:] Analecta, nr 9/2 (18), wyd.2000 J. Kisiel, L. Dajerling, W.Szymański, Chód sportowy w meczach lekkoatletycznych w latach 1922-2015, wyd.2016, "Przegląd Sportowy", nr 31-32, wyd.1928, nr 61-65, wyd.1932.
