Historia

Mała Konstytucja. Pierwsza ustawa zasadnicza niepodległej Polski

Ostatnia aktualizacja: 20.02.2024 05:40
20 lutego 1919 roku Sejm Ustawodawczy II Rzeczpospolitej uchwalił tzw. Małą Konstytucję, która regulowała ustrój odrodzonego państwa polskiego. Była pierwszą ustawą zasadniczą uchwaloną po latach zaborów.
Otwarcie Sejmu Ustawodawczego 10 lutego 1919 roku w Warszawie. Widoczny m.in. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski.
Otwarcie Sejmu Ustawodawczego 10 lutego 1919 roku w Warszawie. Widoczny m.in. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski.Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Politycy, którzy tworzyli odrodzone po 123 latach zaborów państwo polskie, zdawali sobie sprawę z wagi ustanowienia konstytucji, która regulowałaby najważniejsze kwestie prawne. Konieczne było również przeprowadzenie wyborów parlamentarnych.


Posłuchaj
29:39 Profesorowie prawa i historii mówią o kształtowaniu się demokracji w Polsce po latach zaborów w audycji Marii Ballod pt. "Demokracja w II Rzeczyp Profesorowie prawa i historii rozmawiali o kształtowaniu się demokracji w Polsce po latach zaborów w audycji Marii Ballod pt. "Demokracja w II Rzeczypospolitej Polskiej". (PR, 24.10.1990)

 

- Było to ewenementem polegającym na tym, że te siły polityczne, które wzięły wówczas odpowiedzialność za kształt niepodległego państwa, czyli socjaliści i ludowcy oraz Tymczasowy Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, uważali, że jedynym racjonalnym rozwiązaniem dla kraju jest szybkie zwołanie parlamentu – powiedział prof. historii Andrzej Ajnenkiel w audycji "Organa przedstawicielskie II Rzeczypospolitej".

Józef Piłsudski uważał, że parlament zweryfikuje rzeczywiste wpływy partii politycznych w społeczeństwie. Liczył na to, że w drodze wyborów uda się wyłonić organ, który przeprowadzi wszystkie konieczne dla państwa decyzje.

Posłuchaj
14:54 Okoliczności pierwszych wyborów po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i obrady Sejmu Ustawodawczego przybliżył prof. Andrzej Ajnekiel w audycji Je Okoliczności pierwszych wyborów po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i obrady Sejmu Ustawodawczego przybliżył prof. Andrzej Ajnekiel w audycji Jerzego Gruma "Organa przedstawicielskie w II Rzeczypospolitej". (PR, 26.11.1989)

 

Sejm Ustawodawczy

Wybory zostały rozpisane na podstawie Dekretu o Ordynacji Wyborczej wydanego przez rząd Jędrzeja Moraczewskiego 28 listopada 1918 roku. Ten sam rząd rozpoczął także prace nad opracowaniem konstytucji. Pierwsze wybory parlamentarne w niepodległej Polsce odbyły się 26 stycznia 1919 roku, kiedy granice państwa polskiego nie były jeszcze do końca ustalone. W takich warunkach trudność sprawiało nawet wytyczenie okręgów wyborczych.

Państwo polskie zaczęło kształtować się w warunkach demokracji. Otwierając 10 lutego 1919 roku pierwsze obrady, wyłonionego w drodze demokratycznych wyborów, Sejmu Ustawodawczego, Józef Piłsudski oświadczył, że parlament będzie jedynym gospodarzem w kraju.

Proces tworzenia konstytucji

W czasie prac wyłoniły się różne koncepcje dotyczące kształtu ustawy zasadniczej. Najczęściej jednak padały propozycje zorganizowania ustroju państwa według modelu francuskiego lub amerykańskiego.

Zadanie opracowania ustawy zasadniczej przejął rząd Ignacego Paderewskiego, który jednak nie nadał biegu proponowanym projektom. Rząd powołał za to Komisję Konstytucyjną, której głównym i jedynym celem było stworzenie konstytucji. W skład komisji weszli najważniejsi posłowie wszystkich stronnictw politycznych obecnych w Sejmie Ustawodawczym.

- W czasie obrad posłowie doszli do wniosku, że przygotowanie konstytucji wymaga czasu i niezbędna jest jakaś ustawa na okres przejściowy, która regulowałaby w sposób ogólny stosunki między Sejmem Ustawodawczym, Naczelnikiem Państwa a Radą Ministrów – wyjaśnił prof. historii Michał Pietrzak w audycji "Sejm II Rzeczypospolitej".

- Mała konstytucja w rzeczywistości była tylko wynikiem pewnego etapu prac nad całościową ustawą zasadniczą. Wcześniej istniały inne akty prawne, które regulowały ustrój kraju – dodał prof. prawa Andrzej Zakrzewski w audycji "Demokracja II Rzeczypospolitej Polskiej".

Jakie były to akty prawne? Dowiedz się z audycji "Sejm II Rzeczypospolitej".

Posłuchaj
27:26 Proces kształtowania się Małej Konstytucji przybliżyli prof. Janina Zakrzewska i prof. Michał Pietrzyk w audycji Elizy Bojarskiej "Sejm II Rzeczypospo Proces kształtowania się Małej Konstytucji przybliżyli prof. Janina Zakrzewska i prof. Michał Pietrzyk w audycji Elizy Bojarskiej "Sejm II Rzeczypospolitej". (PR, 10.01.1985)

 

Uchwalenie Małej Konstytucji

Mała Konstytucja została uchwalona i od razu wcielona w życie 20 lutego 1919 roku w dramatycznych warunkach napięć społecznych, zniszczeń wojennych i prawdziwego głodu wśród zwykłych mieszkańców Polski.

- Godne podziwu jest to, że w tak trudnych warunkach Sejm Ustawodawczy potrafił podejmować konstruktywne decyzje oraz znaleźć sposób współdziałania z Naczelnikiem Państwa w najważniejszych sprawach – mówił prof. historii Andrzej Ajnenkiel w audycji "Organa przedstawicielskie II Rzeczypospolitej".

- Mała Konstytucja wyposażała sejm w szerokie uprawnienia - dodał prof. historii Michał Pietrzak w audycji "Demokracja w II Rzeczypospolitej Polskiej".

Charakter ustawy zasadniczej

W rzeczywistości Mała Konstytucja nosiła nazwę uchwały sejmu. Była krótkim i zwięzłym aktem prawnym, który składał się z kilku precyzyjnie napisanych artykułów. Opracowana w przyśpieszonym tempie określała tryb i sposób funkcjonowania państwa. Wzorowała się na francuskim modelu konstytucji. Oddawała pełnię władzy w ręce Sejmu Ustawodawczego. Na jej mocy Rada Ministrów powoływała Naczelnika Państwa w porozumieniu z Sejmem. Naczelnik Państwa był odpowiedzialny politycznie przed Sejmem, co oznaczało, że Sejm mógł uchwalić wotum nieufności wobec Naczelnika. Przed Sejmem odpowiedzialna była również Rada Ministrów.

Mała Konstytucja zapewniała centralną dominującą pozycję Sejmu Ustawodawczego w systemie władzy państwowej. Na jej mocy Józef Piłsudski z woli Sejmu pełnił funkcję Naczelnika Państwa, będąc najwyższym wykonawcą uchwał sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych.

Z tekstem Małej Konstytucji zapoznasz się na stronach Internetowego Systemu Aktów Prawnych.

Znaczenie Małej Konstytucji

Uchwalona 20 lutego 1919 roku ustawa zasadnicza obowiązywała do czasu wejścia w życie konstytucji marcowej w 1922 roku. Pełniła znaczącą rolę w procesie unifikacji kraju i przeprowadzenia reform społeczno-gospodarczych.

- Mała Konstytucja była dowodem na posiadanie zmysłu państwowego przez polskich polityków. Ta myśl dojrzewała przez cały okres zaborów – stwierdziła prof. prawa Janina Zakrzewska w audycji "Sejm II Rzeczypospolitej".

seb/im








Czytaj także

Konstytucja marcowa. Zgoda w trudnym czasie

Ostatnia aktualizacja: 17.03.2024 05:50
Zważywszy na presję czasu i okoliczności konstytucja marcowa była dziełem wartym dobrej pamięci, choć stawiającym naszym raczkującym parlamentarzystom surowe wymogi - kultury, dojrzałości politycznej, zdolności do refleksji i kompromisu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

105 lat temu po raz pierwszy od odzyskania niepodległości Polacy poszli do urn

Ostatnia aktualizacja: 26.01.2024 05:55
Zorganizowanie wyborów parlamentarnych trzy miesiące od odzyskania niepodległości, w kraju scalonym z trzech obszarów o zupełnie odmiennej kulturze politycznej, w kraju, którego wszystkie granice płonęły, zakrawa na cud. A jednak ten cud administracyjny ziścił się 105 lat temu, 26 stycznia 1919 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kobiety w polityce II RP. "Były dobrze wykształcone, realizowały misję"

Ostatnia aktualizacja: 14.11.2020 09:44
Do Sejmu Ustawodawczego weszło osiem kobiet. (...) Bez wątpienia były to kobiety z misją. Były też - podkreślmy - bardzo dobrze wykształcone, ponieważ wszystkie miały wykształcenie średnie, a niektóre z nich - także wykształcenie wyższe - mówiła w Polskim Radiu 24 prof. Marta Sikorska-Kowalska z Uniwersytetu Łódzkiego przedstawiając historię polityczną kobiet w II RP.
rozwiń zwiń
Czytaj także

103 lata temu odnowiono Order Orła Białego i ustanowiono Order Odrodzenia Polski

Ostatnia aktualizacja: 04.02.2024 06:00
4 lutego 1921 roku Sejm ustanowił dwa najwyższe cywilne odznaczenia państwowe. Jedno wskazywało na ciągłość tradycji Rzeczpospolitej, drugie było wyrazem upamiętnienia przywrócenia Polski na mapę Europy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rząd Ignacego Paderewskiego. Pierwszy powojenny polski gabinet uznany przez ententę

Ostatnia aktualizacja: 09.12.2023 05:50
9 grudnia 1919 roku Ignacy Jan Paderewski ustąpił z funkcji premiera Polski. Chociaż jego rząd utrzymał się przez zaledwie kilka miesięcy, działania gabinetu budziły wśród ówczesnych polityków zażarte dyskusje. Z jednej strony chwalony był za przeprowadzenie pierwszych w historii Polski wolnych wyborów parlamentarnych, z drugiej krytykowany za złe prowadzenie polityki skarbowej państwa. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jędrzej Moraczewski. Pierwszy premier II RP

Ostatnia aktualizacja: 13.01.2024 05:40
Rząd utworzony przez Jędrzeja Moraczewskiego działał niespełna dwa miesiące, ale podjął ważne decyzje dla niepodległego państwa polskiego – oceniał dr Mikołaj Mirowski na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń