Plan Pabsta. Warszawa miała stać się niemieckim miastem

Niemcy mieli w planach całkowitą zmianę struktury miejskiej stolicy. Warszawa miała zamienić się nie do poznania, a założenia urbanistyczne "Nowego niemieckiego miasta Warszawa" - miały zostać zrealizowane według "Planu Pabsta".

Negatyw projektu Huberta Grossa i Ottona Nurnbergera z 6 lutego 1940, określany nazwą "plan Pabsta".

Foto: Wikipedia/domena publiczna

Plan Pabsta został przejęty w lutym 1945 roku, po ucieczce Niemców z Krakowa, w gabinecie Generalnego Gubernatora Hansa Franka, który miał realizować projekt przygotowany przez Huberta Grossa i Otto Nurnbergera. Plan trafił do Komisji Ścigania Zbrodni Hitlerowskich, a następnie do Instytutu Pamięci Narodowej. Plan Pabsta składa się w sumie z 15 tablic.

Zobacz zdjęcia planu Pabsta zachowane w Instytucie Pamięci Narodowej.

Straszy archiwista Archiwum IPN Mariusz Tkaczyk wyjaśnia, że każda ze stronic jest opisana i przedstawia poszczególne założenia władz okupacyjnych w stosunku do Warszawy. 6 lutego 1940 roku Plan został przedstawiony Generalnemu Gubernatorowi Hansowi Frankowi przez Friedricha Pabsta, który był głównym koordynatorem.

Posłuchaj

07:18 Plan Pabsta - Z Archium IPN ok.mp3 Plan Pabsta. Audycja z cyklu "Z Archiwum IPN". Autor Witold Banach. (PR, 8.10.2019)

 

Zakładał on ograniczenie Warszawy do 7 kilometrów kwadratowych powierzchni, z czego 6 km po lewej stronie Wisły. Nowe miasto miało zamieszkiwać około 130 Niemców: dygnitarzy, oficerów SS oraz młodzieży Hitlerjugend. Według Planu na prawym brzegu Wisły, miało mieszkać około 30 tysięcy Polaków, którzy mieli obsługiwać Niemców.

Pierwsze tablice Planu związane są z mapami miasta od XVII wieku, aż po wybuch II wojny. Mariusz Tkaczyk wyjaśnia, że tablica 11. ukazuje jednoznacznie bezwzględne zamiary Niemców wobec Warszawy. Ta plansza pokazuje zniszczenia Warszawy przez pociski i bomby lotnicze oraz pożary, które wybuchły w 1939 roku, kiedy trwały walki o Warszawę. Szacunkowo jest pokazane na tym planie 10 procent zniszczeń w Warszawie, co było realizacją planów związanych z przebudową i niszczeniem zabytków, a także zabudowy, żeby zmniejszyć to miasto do wspomnianych 7 kilometrów kwadratowych.

W zbiorze są też zdjęcia dwóch makiet: jedna przedstawia Stare Miasto, druga przedstawia już nową wizję miasta, po wszystkich przebudowach. 13. tablica pokazuje miejsca, które sukcesywnie miały być ograbiane i wyburzone, kolory pokazują miejsca, które w pierwszej kolejności mają być wyburzone, miejsca, które już w jakimś stopniu zostały zburzone i ograbione oraz miejsca, które są planowane do wyburzenia w przyszłości.

Ostatnie dwie plansze są wizualizacją przebudowanej Warszawy widzianej z praskiego brzegu.

Historyk IPN doktor Paweł Rokicki wyjaśnia, że plany zniszczenia stolicy miały znacznie głębsze znaczenie niż tylko przebudowa urbanistyczna. "Plan przekształcenia Warszawy ściśle wpisywał się w niemieckie plany dotyczące zagospodarowania w ogóle Europy Środkowo - Wschodniej, a mianowicie depopulacji ludności zamieszkałej na tym terenie. Pomysł na zredukowanie ludności stolicy Polski o 90 procent, do stu tysięcznego miasta, wpisywał się w ogólny plan wyniszczenia części miejscowej ludności albo poprzez wysiedlenie albo poprzez eksterminację, a oprócz tego wpisywał się w plan wyczyszczenia etnicznego.

Warszawa, według pomysłów niemieckich, miała być miastem czysto niemieckim, jedynie na prawym brzegu Wisły - praskim - miała być osada tubylców, Słowian przeznaczonych do pracy jako niewolnicy. Wiązało się to na przykład z eksterminacją kilkuset tysięcy żydowskich mieszkańców Warszawy i to w czasie wojny zostało zrealizowane. Niemcy wybrali Stare Miasto jako centrum tego "Nowego Niemieckiego Miasta Warszawa", uznając, że część zabytkowej architektury będzie pasowała do ich germańskiej wizji powojennej wielkiej Rzeszy".

Niemcy tylko częściowo zdołali zrealizować swoje plany, wyburzając znaczną część Starego Miasta, czy doszczętnie niszcząc tereny gdzie znajdowało się getto. Jednak na zawsze pozostawili swoje koncepcje, które jednoznacznie pokazują do dziś, jaką wizję powojennych Niemiec mieli przywódcy III Rzeszy i co chcieli zrobić na podbitych ziemiach między innymi w Polsce.

Pierwsze zniszczenia

Niemcy swoje założenia dotyczące przyszłych losów Warszawy zaczęli realizować już w we wrześniu 1939 roku. W czasie nalotów i walk o miasto zniszczeniu uległo 10 proc. zabudowań miejskich stolicy. Bomby nieprzypadkowo trafiły także w Zamek Królewski, który jako przykład majestatu Rzeczypospolitej, nie miał prawa dłużej istnieć.

Do kolejnych zniszczeń polskiej stolicy przyczynili się również Sowieci. Gdy w 1941 roku wybuchła wojna między III Rzeszą a ZSRR, okupowana przez Niemców Warszawa stała się celem także nalotów sowieckich samolotów. Między czerwcem 1941 roku a majem 1943 roku Rosjanie kilkukrotnie zrzucali bomby na Warszawę. Choć oficjalnie ich celem były węzły komunikacyjne, mnóstwo pocisków spadało na domy mieszkalne, raniąc i zabijając wiele osób.

Dwa powstania i zmiana planów

Kolejnych zniszczeń w Warszawie Niemcy dokonali w 1943 roku podczas tłumienia powstania w getcie, które wybuchło 19 kwietnia tego roku. Młodzi żydowscy powstańcy stawiali opór okupantowi do 16 maja. Tego dnia Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie, a następnie zrównali z ziemią całe getto. Straty poniesione wówczas przez Warszawę dotyczyły kolejnych 15 proc. zabudowań miejskich.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

W toku wojny i porażek ponoszonych przez Niemców na froncie wschodnim plany dotyczące przeznaczenia Warszawy uległy zmianie. Już nie chciano przerobić jej na niemieckie miasteczko - miała zniknąć z powierzchni ziemi.

Dokładnie cztery lata po ogłoszeniu "Planu Pabsta", 6 lutego 1944 roku, Adolf Hitler zarządził: "Warszawa musi zostać zburzona, gdy tylko nadarzy się ku temu sposobność". Ta nadarzyła się kilka miesięcy później w momencie wybuchu Powstania Warszawskiego. W czasie zaciętych walk, które trwały od 1 sierpnia do 3 października 1944 roku, zniszczeniu uległo 25 proc. budynków stolicy. Nie był to jednak koniec niemieckiego barbarzyństwa.

Zniszczenie miasta symbolu

Największych zniszczeń Warszawy Niemcy dokonali już po upadku powstania i wysiedleniu z miasta większości pozostałej przy życiu ludności.

Posłuchaj

17:29 straty wojenne warszawy bez dzwiekow.mp3 O stratach poniesionych przez Warszawę podczas II wojny światowej opowiada prof. Wojciech Fałkowski. Audycja "Naukowy zawrót głowy" prowadzona przez Krzysztofa Michalskiego (02.02.2016)

 

- Po kapitulacji powstania, przez cały październik, listopad, grudzień i początek stycznia trwało zorganizowane, zaplanowane i konsekwentnie realizowane niszczenie substancji miasta - mówił w audycji "Naukowy zawrót głowy" prof. Wojciech Fałkowski.

Przed przystąpieniem do skrupulatnego wyburzania budynków, Niemcy zajmowali się grabieżą dobytku pozostawionego przez mieszkańców miasta. Meble, dzieła sztuki i uznane za wartościowe wyposażenie warszawskich mieszkań przez całą jesień 1944 roku były transportowane na terytorium Niemiec. Według różnych źródeł z Warszawy w kierunku zachodnim odjechało od 26 do ponad 40 tys. wagonów kolejowych wypełnionych skradzionymi dobrami.

Po całkowitym ogołoceniu budynki były niszczone jeden po drugim. Podpalaniem i wyburzaniem zajmowały się specjalne oddziały takie, jak pomocnicza policyjna formacja saperska Technische Notchilfe. Jej członkowie mieli już doświadczenie w niszczeniu warszawskich zabudowań, ponieważ rok wcześniej uczestniczyli w wyburzaniu pozostałości po getcie.

Przez ponad trzy miesiące po powstaniu zniszczonych zostało tysiące budynków, ze szczególnym uwzględnieniem polskich dóbr kultury. Niemcy robili to świadomie i cynicznie.

- Została wysłana grupa saperów z miotaczami ognia, którzy metodycznie i wielokrotnie przez kilka dni podpalali Bibliotekę Ordynacji Zamoyskich z najlepszymi zbiorami Biblioteki Narodowej, po to, żeby ją spalić - tłumaczył historyk.

Biblioteka Ordynacji Krasińskich, Archiwum Akt Nowych, pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, warszawska katedra, Pałac Bruhla i Pałac Saski to tylko niektóre zabytki, które Niemcy wysadzili pod koniec 1944 roku. Robili to, mimo że akt kapitulacyjny powstania mówił o tym, że dobra kultury miały zostać zachowane.

- Trzeba jasno powiedzieć, że nie było żadnego uzasadnienia wojskowego tego działania. To było narzucone rozkazem Hitlera i chęcią zniszczenia Warszawy jako miasta symbolu. Miasta, które przedstawiało wielkość Polski, które nie uległo okupantowi - mówił prof. Wojciech Fałkowski.

Czytaj także:

• Wejście do miasta gruzów. Armia Czerwona wkracza do Warszawy
• Historyk: to było wejście do miasta ruin. Na wyzwolenie Warszawa czekała w sierpniu 1944
• Niemieckie miasteczko Warszawa - taką wizję zakładał Plan Pabsta

Do stycznia 1945 roku Niemcy zniszczyli 30 proc. zabudowań miejskich polskiej stolicy. Łącznie od początku II wojny światowej Warszawa została zniszczona w ponad 80 proc.

W "Raporcie o stratach poniesionych przez Polskę w wyniku agresji i okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej 1939-1945" czytamy: "W 100 proc. zostały zniszczone dworce kolejowe, mosty, infrastruktura telefoniczna i lotnicza. W ponad 90 proc. Niemcy zdewastowali obiekty kultury, budynki zabytkowe, w tym sakralne, szpitale i ośrodki opieki zdrowotnej, budynki przemysłowe, infrastrukturę kolejową i nawet oświetlenie ulic stolicy (98,5 proc.)".

IAR/th