Sankcja pragmatyczna
Źródeł konfliktu o Śląsk należy upatrywać w kryzysie monarchii Habsburskiej, który dotknął dynastię u progu XVIII wieku.
- Urządzenie wewnętrzne państwa Habsburgów oraz mądra polityka domu pozwalały mieć nadzieję, że niebezpieczeństwa zewnętrzne grożą Austrii tylko ze strony Turcji. W latach 40. XVIII wieku okazało się jednak, że poważnym problemem, bo prowadzącym do konfliktu międzynarodowego na szeroką skalę, może być także kwestia sukcesji - wyjaśniał prof. Rafał Habielski na antenie Polskiego Radia.
09:23 wojna sukcesyjna i wojna siedmioletnia.mp3 Wojna sukcesyjna i wojna siedmioletnia - audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Austria" z udziałem prof. Rafała Habielskiego. (PR, 9.03.2001)
Maria Teresa - zaborca z wyrzutami sumienia?
Karol VI Habsburg nie posiadał męskiego potomka. Widmo śmierci monarchy bez naturalnego sukcesora tronu groziło interwencjami zagranicznymi, a nawet rozpadem państwa. By temu zapobiec, w 1713 roku wydał tzw. sankcję pragmatyczną.
- Cesarz potwierdzał w niej niepodzielność i nierozłączność ziem habsburskich. Stwierdzał też, że w przypadku braku męskiego potomka, prawa do tronu przejdą na jego bratanice lub córki – mówił gość Agnieszki Steckiej.
Przed śmiercią w 1740 roku, Karolowi udało się uzyskać potwierdzenie ustaleń zawartych w sankcji pragmatycznej tak u szlachty z ziem władanych przez Habsburgów, jak i władców europejskich. To jednak nie uchroniło dziedziczki korony, córki Karola Marii Teresy, przed zakusami sąsiadów.
Prusy spoglądają na Śląsk
- Zwłaszcza dla Prus, gdzie zaczął panować król Fryderyk II, rządy Marii Teresy okazały się sposobnym pretekstem do rozpoczęcia wojny prowadzonej z przekonaniem, że możne ona przynieść nie tylko istotne nabytki terytorialne, ale także nadwyrężyć pozycję Austrii – podkreślał historyk.
Śląsk był bogatą dzielnicą. Wynikało to w głównej mierze z urodzajnych ziem i dobrego klimatu Dolnego Śląska oraz przechodzących tędy od dawien dawna szlaków handlowych. Wartość pokładów węgla kamiennego Górnego Śląska została doceniona dopiero w XIX wieku. Przez wieki podzielony na małe piastowskie księstwa przechodził z rąk do rąk. Pod koniec XIV wieku stał się częścią królestwa Czeskiego, a później, wraz z nim, monarchii Habsburskiej.
Fryderyk II Wielki – zbudował pruską potęgę
Wojna o sukcesję austriacką
Pod koniec 1740 roku wojska Fryderyka II wkroczyły na Śląsk. Pretekstem do interwencji był konflikt religijny między w większości protestanckimi mieszkańcami dzielnicy, a katolickimi Habsburgami. Istotne znaczenie miał bitwa pod Małujowicami (Mollwitz), w której Prusacy pokonali wojska habsburskie. Starcie stało się punktem zwrotnym w dziejach tej części Europy. Stanowiło kamień węgielny mitu o niezwyciężonej pruskiej armii i początek ekspansji militarnej Prus.
Propagandowy sukces związany z bitwą pozwolił Fryderykowi II utworzyć antyhabsburską koalicję, do której przystąpiła Francja, Saksonia, Bawaria i Hiszpania. Konflikt o Śląsk przybrał wymiar wojny europejskiej, zwanej wojną o sukcesję austriacką.
- Ochotę do przejęcia dziedzictwa habsburskiego przejawiał elektor bawarski, Karol Albrecht (mąż siostry stryjecznej Marii Teresy), który wykorzystał niepowodzenia austriackie na Śląsku i wraz z wojskami francuskimi uderzył na Austrię – podkreślał prof. Rafał Habielski.
Karol nie tylko zajął Czechy, ale także został wybrany cesarzem niemieckim (jako Karol VII Bawarski), pierwszym od wieków spoza domu Habsburgów. Panowanie Marii Teresy i integralność monarchii habsburskiej wisiała na włosku. Na szczęście dla niej, wzmacnianiem potęgi Karola nie był zainteresowany Fryderyk II. W ten sposób arcyksiężna, za cenę Śląska, uzyskała zawieszenie broni między Austrią i Prusami. Na mocy pokoju wrocławskiego niemal cały region trafiał w ręce Fryderyka II.
Odwrócenie losów wojny
To nie oznaczało końca austriacko-pruskiego konfliktu o bogatą dzielnicę. Wkrótce karta odwróciła się na korzyść Marii Teresy. Zaniepokojona zachwianiem równowagi sił na kontynencie Wielka Brytania opowiedziała się po stronie Habsburżanki.
- Kiedy wojska austriackie wkroczyły do francuskiej Lotaryngii, przeciw Habsburgom ponownie wystąpił Fryderyk II, który nie zdołał jednak tym razem osiągnąć takich sukcesów, jak w początku wojny - mówił gość Agnieszki Steckiej.
Po śmierci Karola VII, jego syn i następca Maksymilian zrzekł się roszczeń do korony cesarskiej. Tytuł powrócił do Habsburgów, a cesarzem został mąż Marii Teresy, który panował jako Franciszek I.
- Pomyślne załatwienie sukcesji w Niemczech nie oznaczało końca zmagań militarnych. W 1745 roku Austria ponownie zawarła pokój z Prusami. Pozostawała tylko Francja, słabnąca nie tyle wskutek przewagi austriackiej, ile wobec angielskich operacji morskich i wsparcia udzielonego Habsburgom przez Rosję – wyjaśniał historyk.
Wojnę o sukces zakończył pokój w Akwizgranie, zawarty w 1748 roku. Monarchia Habsburgów, której na początku panowania Marii Teresy groził rozbiór, kosztem Śląska i posiadłości włoskich, dowiodła siły, opierając się koalicji europejskiej.
Śląsk znów punktem zapalnym
Europa wyszła z konfliktu pokaleczona, ale nikt nie był zadowolony z uzyskanego wówczas kompromisu. Monarchowie szykowali się do kolejnego konfliktu. Doszło do odwrócenia sojuszy: Austria sprzymierzyła się z Francją, Prusy z Wielką Brytanią.
- Czas, który upłynął od zawarcia poprzedniego pokoju, posłużył Habsburgom do wzmacniania wojska. W Wiedniu powstała szkoła kadetów im Marii Teresy. Austria zaczęła dysponować liczną i dobrze wyekwipowaną armią – mówił prof. Rafał Habielski.
Do rozruchu tej machiny wojennej, gotowej do potrzebny był odpowiedni pretekst. O dostarczenie go postarał się Fryderyk II. Upojony poprzednimi sukcesami władca wtargnął do połączonej sojuszem z Austrią Saksonii.
Wojna siedmioletnia
Do wojny chętnie przystąpili sojusznicy Marii Teresy i Fryderyka II. Tym razem nie chodziło o zachwianie równowagi europejskiej, a o rywalizację kolonialną głównych europejskich potęg. Ze względu na to, że po przeciwnych stronach barykady stanęły mocarstwa kolonialne – Wielka Brytania, Francja, Hiszpania i Portugalia – konflikt przybrał charakter światowy. Wojna siedmioletnia, bo pod taką nazwą przeszła do historii, rozgrywała się w Europie, obu Amerykach, w Afryce wschodniej i Indiach.
Państwa biorące udział w wojnie siedmioletniej i ich kolonie. Kolor niebieski - Wielka Brytania, Prusy, Portugalia z sojusznikami, Kolor zielony - Francja, Hiszpania, Austria, Rosja, Szwecja z sojusznikami. Autor: Gabagool, źr. Wikmedia Commons/CC 3.0
Wojna siedmioletnia - (pierwsza) wojna światowa
Tymczasem w Europie chwiała się w posadach potęga państwa pruskiego. Połączone siły Austrii i Rosji zyskały przewagę nad Prusami. Monarchii groził upadek. I wówczas doszło do niebywałego w historii świata odwrócenia losów wojny. Po śmierci carycy Elżbiety Romanowej, władzę przejął jej syn Piotr III. Nowy władca był niepoprawnym prusofilem. Ta fascynacja pchnęła go do podjęcia decyzji o wycofaniu wojsk rosyjskich z frontu.
Wydarzenie, nazwane "cudem domu brandenburskiego", doprowadziło do impasu w konflikcie austriacko-pruskim. Żadna ze stron nie była wystarczająco silna, żeby narzucić swoje warunki pokojowe. Kończący wojnę siedmioletnią pokój w Hubertsburgu, zawarty 15 lutego 1763, przywracał status quo sprzed wybuchu wojny siedmioletniej. Śląsk znalazł się w granicach państwa pruskiego, a następnie Niemiec, do zakończenia I wojny światowej.
bm
