Zaczęło się od Cykacza. Początki Polskich Zakładów Lotniczych

93 lata temu, 21 grudnia 1927 roku, Rada Ministrów wydała rozporządzenie o wydzieleniu Państwowych Zakładów Lotniczych. Zakłady powstały z przekształcenia Centralnych Warsztatów Lotniczych (CWL) w Warszawie.

Samolot D-1 "Cykacz" i jego konstruktor, Jerzy Dąbrowski, na Polu Mokotowskim w Warszawie w 1925 roku.

Foto: NAC

Rozporządzenie to weszło w życie z dniem ukazania się w Dzienniku Ustaw 1928 nr 4 poz. 27 dokładnie 13 stycznia 1928 roku. Niezależnie od tego faktu przekształcenie CWL nastąpiło już 1 stycznia 1928 roku... zanim rozporządzenie weszło w życie.

Rozporządzenie Rady Ministrów zostało zatwierdzone na podstawie art. 1 i 33 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1927 r. o wydzieleniu z administracji państwowej przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych i górniczych oraz o ich komercjalizacji. W treści rozporządzenia zarządzono m.in. co następuje: "Centralne Warsztaty Lotnicze w Warszawie zostają wydzielone z ogólnej administracji państwowej jako przedsiębiorstwo, posiadające samoistną osobowość prawną. Przedsiębiorstwo to będzie nosić nazwę »Państwowe Zakłady Lotnicze w Warszawie«, w skróceniu »P.Z.L.« (...) Zakres działania przedsiębiorstwa określi jego statut, zatwierdzony przez Radę Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wojskowych".

Rozporządzenie to leżało w gestii Ministra Spraw Wojskowych - Józefa Piłsudskiego - będącego także Prezesem Rady Ministrów, a także wskazane w rozporządzeniu Ministra Skarbu Gabriela Czechowicza. Centralne Warsztaty Lotnicze (CWL) istniały już od listopada 1918 roku i zostały utworzone zaraz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Powstanie ich zorganizował porucznik inżynier Michał Tłuchowski. Miejscem ich organizacji było lotnisko mokotowskie z adresem Puławska 2a. Oficjalną nazwę otrzymały dopiero 20 grudnia i wtedy zostały podporządkowane szefowi Sekcji Żeglugi Napowietrznej Departamentu Technicznego Ministerstwa Spraw Wojskowych.

W pierwszych latach działania Warsztatów zajmowany się one głównie remontami silników i samolotów. W roku 1923 rozpoczęto budowę samolotu SPAD 61 na licencji francuskiej, a w 1924 wdrożono do produkcji kolejny licencyjny francuski samolot Hanriot H-28. O ile SPAD był samolotem myśliwskim, o tyle Hanriot był samolotem szkolno-treningowym. Oba były dwupłatowcami.

W Warsztatach tych projektowano i budowano także całkowicie polskie konstrukcje. Pierwszym z nich był D-1 Cykacz zaprojektowany przez Jerzego Dąbrowskiego i konstruowany w CWL od jesieni 1924 do lutego 1925 roku. Był to sportowy samolot dwupłatowy, jednomiejscowy, konstrukcji drewnianej. Był to pierwszy polski samolot wyprodukowany po I wojnie światowej.

Drugim samolotem był CWL WZ-X zaprojektowany przez inżyniera Władysława Zalewskiego. Była to jego dziesiąta konstrukcja - stąd "WZ-X". Samoloty zaczął projektować jeszcze podczas I wojny światowej dla lotnictwa rosyjskiego. Ten jednosilnikowy dwupłat o konstrukcji drewnianej był samolotem rozpoznawczym i pierwszym polskim aeroplanem bojowym wyprodukowanym w Polsce. Pierwsze prace rozpoczęto już w 1923 i skończono dopiero jesienią 1925 roku.

Trzecim polskim samolotem był Skraba ST-3 - całkowicie metalowy dwumiejscowy dwupłatowiec, którego budowę ukończono w lipcu 1927 roku. Jego projektantem był Bolesław Skraba.

Paweł Szczepaniec z portalu "samoloty.pl" tak opisuje powstanie Państwowych Zakładów Lotniczych: "Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL) - powstały 1 stycznia 1928r. dzięki przekształceniu znajdujących się przy Lotnisku Mokotowskim w Warszawie, powstałych w listopadzie 1918r., wojskowych warsztatów lotniczych. Do 1925r. nosiły one nazwę "Centralne Warsztaty Lotnicze", później przemianowano je na "Centralne Zakłady Lotnicze". Państwowe Zakłady Lotnicze z chwilą utworzenia przejęły rozpoczętą w CZL produkcję drewnianych myśliwców SPAD S-61, jednocześnie rozpoczynając budowę na francuskiej licencji całkowicie metalowych samolotów Wibault 7.

Nieco inaczej do dat podchodzi równie obszerny i dokładny portal "samolotypolskie.pl", w którym czytamy: "15.03.1928 r. powołano Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL) w Warszawie na Mokotowie, przez przeorganizowanie Centralnych Warsztatów Lotniczych w wytwórnię płatowców o charakterze samodzielnego przedsiębiorstwa państwowego. Dyrektorem został inż. Witold Rumbowicz (1.12.1927-8.02.1935 r.). Kierownikiem Biura Technicznego (konstrukcyjnego) został inż. Stefan Malinowski. W 1928 r. została zakupiona licencja na francuski metalowy górnopłat myśliwski Wibault 7 (nazywany potem Wibault 70)".

Już od pierwszych lat działania P.Z.L. w Warszawie podejmowano próby tworzenia polskich konstrukcji bojowych, które można było wdrożyć do stałej produkcji. Działanie takie miało zapewnić Polskiemu Wojsku dostateczną siłę w powietrzu. Portal "samolotypolskie.pl" tak opisuje te działania: "Zdecydowano się na budowę prototypów samolotów: myśliwskiego, łącznikowego, bombowego, pasażerskiego i szkolno-sportowego. Powstały zespoły konstrukcyjne opracowujące samoloty: myśliwski PZL P-1 pod kierunkiem inż. Zygmunta Puławskiego, łącznikowy PZL Ł-2 pod kierunkiem inżynierów Jerzego Dąbrowskiego i Franciszka Kotta, bombowy czterosilnikowy PZL-3 pod kierunkiem inż. Władysława Zalewskiego, pasażerski trójsilnikowy PZL-4 pod kierunkiem inżynierów Zygmunta Brunera i Stanisława Praussa oraz szkolno-sportowy PZL-5 pod kierunkiem inż. Stefana Malinowskiego i Władysława Kozłowskiego".

Takie były początki polskiego przemysłu lotniczego... warto o tym pamiętać, bo dawne zakłady P.Z.L. w Warszawie istnieją nadal w postaci licznych zakładów produkcyjnych lotniczych pod ogólną nazwą PZL.

PP