Maria Szymanowska. Polska pianistka i kompozytorka, która podbiła Europę

- Gdyby żyła w dzisiejszych czasach, być może nie zwrócilibyśmy na nią większej uwagi. Byłaby jedną z wielu kobiet żyjących zawodowo z muzyki. Ona jednak przyszła na świat ponad 200 lat temu w czasach, gdy czymś niewiarygodnym było, żeby kobieta mogła dokonywać własnych wyborów, niewspierana przez bogatego męża lub protektora - mówiła śpiewaczka Elżbieta Zapolska-Chapelle na antenie Polskiego Radia. 

Portret Marii Szymanowskiej autorstwa Józefa Oleszkiewicza (1827)

Foto: Wikimedia commons/Domena publiczna

14 grudnia 1789 roku urodziła się kompozytorka i pianistka Maria Szymanowska. 

Muzyczny geniusz

Maria Szymanowska, a właściwie Maria Wołowska (nazwisko odziedziczyła po mężu), przyszła na świat w Warszawie jako córka Franciszka Wołowskiego i Barbary z Lanckorońskich. Z muzyką miała styczność od dziecka – jej rodzice często organizowali w swoim domu koncerty kameralne, goszcząc m.in. kompozytorów Józefa Elsnera i Karola Kurpińskiego, niemieckiego pianistę Augusta Klengela, skrzypka Pierre’a Rode'a, a nawet słynną włoską śpiewaczkę operową Angelicę Catalani. 

Zobacz także:

• Karol Krupiński - kompozytor nie tylko "Warszawianki"
• Józef Elsner. Niemiec, który postanowił zostać Polakiem

Przyszła pianistka bardzo wcześnie ujawniła swoje zdolności muzyczne - już od najmłodszych lat improwizowała na klawikordzie i szpinecie, chociaż nie potrafiła jeszcze czytać nut. 

- Była praktycznie samoukiem. Miała w dzieciństwie dwóch nauczycieli gry na fortepianie, ale kompozycji nie studiowała u nikogo, bo nie było takich możliwości instytucjonalnych – tłumaczyła w 2009 roku śpiewaczka Elżbieta Zapolska-Chapelle na antenie Polskiego Radia.

Posłuchaj

10:23 Archives 222.mp3 - Była kobietą, która odważyła się być twórcza - oceniła śpiewaczka Elżbieta Zapolska-Chapelle w audycji Anny Rzeczyckiej "Polska we Francji". (RWE, 03.10.2009) 

Swoją pierwszą zagraniczną podróż artystka odbyła w 1810 roku. Przybyła wówczas do Paryża, gdzie zagrała serię koncertów w prywatnych salonach lokalnych przedstawicieli wyższych sfer. Podczas jednego z takich występów poznała dyrektora tamtejszego konserwatorium muzycznego Luigiego Cherubiniego, który zadedykował jej swoją "Fantazję C-dur". Wkrótce po powrocie do Polski Maria wyszła za mąż za ziemianina Józefa Szymanowskiego. Para doczekała się trójki dzieci – w 1811 roku na świat przyszły bliźnięta Helena i Romuald, a rok później Celina, późniejsza żona Adama Mickiewicza.

Kobieta, która nie bała się łamać konwenansów

Mimo nowych obowiązków pianistka nie zrezygnowała z działalności artystycznej. Regularnie występowała na wieczorach muzycznych organizowanych przez swoich rodziców, stopniowo zyskując w Warszawie coraz większy rozgłos. Jej renoma dotarła nawet na dwór carski - wiosną 1818 roku Szymanowska zagrała specjalny koncert dla cesarzowej Marii, wdowy po carze Pawle I.

Z biegiem lat popularność pianistki rosła, a jej samej coraz trudniej było pogodzić karierę z obowiązkami żony i matki. W 1820 roku zdecydowała się więc rozstać z mężem, który od początku niechętnie patrzył na jej działalność artystyczną. Jak przyznała na antenie Polskiego Radia muzykolożka prof. Irena Poniatowska, Szymanowska udowodniła w ten sposób, że jest kobietą nowoczesną, która jest gotowa zrobić wszystko, aby podążyć za własnymi marzeniami. 

- Nie dość, że nie bała się rozwieść z Szymanowskim, to jeszcze odważyła się eksponować w Europie jako pianistka. Było to nie do pomyślenia w wielu ówczesnych kręgach, nieprzyzwyczajonych do tego, że kobieta z wyższych sfer występuje i jeszcze na dodatek zarabia na siebie i swoje dzieci. Ona jednak podjęła tę walkę o samodzielne życie – dodała prof. Irena Poniatowska. 

Posłuchaj

15:04 SZYMANOWSKA.mp3 - Przed Chopinem to ona i Karol Lipiński reprezentowali Polskę za granicą - podkreśliła muzykolożka prof. Irena Poniatowska. W audycji Beaty Stylińskiej z cyklu "Notatnik Dwójki" wypowiadały się również mezzosopranistka Elisabeth Zapolska i pianistka Elżbieta Karaś-Krasztel. (PR, 22.05.2012) 

Zachwycali się nią Fryderyk Chopin i Stanisław Moniuszko

Na początku 1822 roku Szymanowska wyruszyła w swoje pierwsze tournée. Przybyła do Rosji, gdzie przez kolejne półtora roku koncertowała m.in. w Moskwie, Kijowie, Krzemieńcu i we Lwowie. 24 kwietnia wystąpiła również przed carską rodziną w Petersburgu.

Ciepło przyjęta na Wschodzie, latem 1823 roku wyjechała na podbój Europy Zachodniej. Grała m.in. w Dreźnie, Lipsku, Berlinie, Paryżu, Wenecji i Neapolu, budząc zachwyt wszędzie, gdzie tylko się pojawiła. Jej podróż obfitowała także w liczne cenne znajomości - na przykład w Londynie spotkała włoskiego kompozytora Gioacchino Rossiniego, natomiast w czeskim Marienbadzie (obecnie Mariańskie Łaźnie) zaprzyjaźniła się z niemieckim poetą Johannem Wolfgangiem Goethem, który zadedykował jej nawet swój wiersz "Pojednanie".

Johann Wolfgang Goethe – u progu romantyzmu

- Przed Fryderykiem Chopinem to ona i skrzypek Karol Lipiński reprezentowali Polskę za granicą - stwierdziła w 2012 roku prof. Irena Poniatowska na antenie Polskiego Radia.

Repertuar Szymanowskiej był bardzo zróżnicowany. Grała nie tylko dzieła Jana Sebastiana Bacha, Carla Marii von Webera i Wolfganga Amadeusza Mozarta, lecz także własne utwory. Jej dorobek artystyczny obejmuje ponad sto kompozycji fortepianowych, wśród których można znaleźć mazurki, nokturny, walce, preludia, etiudy i menuety.

Posłuchaj

14:56 maria szymanowska___f 23151_tr_0-0_116059995ff0d57c[00].mp3 Audycja Zofii Łukaszewicz z cyklu "Kobiety różnych epok" poświęcona życiu i twórczości Marii Szymanowskiej. (PR, 03.09.1980)

- Szymanowska była przede wszystkim mistrzem miniatury fortepianowej. Już Fryderyk Chopin, Robert Schumann i Stanisław Moniuszko zachwycali się jej nowatorską techniką gry na fortepianie i sposobem wyrazu artystycznego - tłumaczyła śpiewaczka Elżbieta Zapolska-Chapelle na antenie Polskiego Radia. 

Salon muzyczny i praca dydaktyczna

W 1828 roku Szymanowska zdecydowała się osiąść wraz z rodziną w Petersburgu.

– Była fizycznie wycieńczona. Przepracowywała się, nigdy nie odpoczywała do końca. Europejskie tournée pozwoliło jej osiągnąć wielką sławę, ale spowodowało również, że żyła w ciągłym stresie. Z różnych tekstów źródłowych wiemy, że czasami wręcz nie chciała wychodzić na scenę lub w ostatniej chwili odwoływała koncerty, bo trema paraliżowała jej palce – tłumaczyła śpiewaczka Elżbieta Zapolska-Chapelle na antenie Polskiego Radia.

Szymanowska zamieszkała w centrum Petersburga i poświęciła się pracy dydaktycznej. W ostatnich latach życia pracowała jako nauczycielka gry na fortepianie. Jedną z jej podopiecznych była nawet Maria, córka cara Mikołaja I. Prowadziła również własny salon artystyczny. W organizowanych przez nią spotkaniach uczestniczyli między innymi kompozytorzy Michaił Glinka i Józef Kozłowski, wiolonczeliści Mateusz i Michał Wielhorscy, a także liczni literaci – Adam Mickiewicz, Aleksander Puszkin, czy Iwan Kryłow.

Adam Mickiewicz – nie tylko poeta

Maria Szymanowska zmarła 24 lipca 1831 roku podczas szalejącej w mieście epidemii cholery.

jb