Historia

Gdańsk - miasto potrzebne Hitlerowi

Ostatnia aktualizacja: 15.11.2016 06:02
Sprawa Wolnego Miasta Gdańska stała się jednym z głównych powodów do niemieckiej napaści na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej.
Audio
  • O życiu Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku opowiada Leon Lendzion, gdańszczanin, działacz społeczny, cz. 1. (PR)
  • O życiu Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku opowiada Leon Lendzion, gdańszczanin, działacz społeczny, cz. 2. (PR)
  • O życiu Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku opowiada Leon Lendzion, gdańszczanin, działacz społeczny, cz. 3. (PR)
  • "Zaczęło się w Gdańsku" - wspomnienie Mariana Chodackiego, ostatniego Komisarza Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku. (PR)
Wolne Miasto Gdańsk, 1 września 1939 roku
Wolne Miasto Gdańsk, 1 września 1939 rokuFoto: PAP/Archiwum

19 marca 1919 roku Rada Najwyższa Konferencji Wersalskiej postanowiła, że Gdańsk będzie Wolnym Miastem. Było ono autonomicznym miastem-państwem pod ochroną Ligi Narodów. Decyzją Rady Ambasadorów miało specjalny status prawny i podlegało formalnie administracji międzynarodowej i polskiej. Wolne Miasto Gdańsk zostało utworzone 15 listopada 1920 roku.

Archiwalne dźwięki dotyczące Wolnego Miasta Gdańsk znajdziesz w serwisie - Radia Wolności >>>

W skład Wolnego Miasta Gdańska wchodziły miejscowości: Gdańsk i Sopot, powiaty: Gdańskie Wyżyny, Gdańskie Niziny i Wielkie Żuławy, a także niewielkie fragmenty powiatów: wejherowskiego, tczewskiego, elbląskiego, malborskiego, kościerskiego i kartuskiego. Miasto pozostawało pod zarządem Komisarza Ligi Narodów. Miało własną konstytucję, hymn, parlament i senat.

Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku

- Po niespełnieniu się nadziei, że będzie to miasto polskie, Polacy starali się w jak największym stopniu wykorzystać te swobody, które miał im gwarantować traktat wersalski - wspominał swoje dzieciństwo w Wolnym Mieście Gdańsku Leon Lendzion.

Pełnomocnikiem polskim był Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej. Językiem urzędowym pozostawał niemiecki. Zgodnie z ustaleniami Konferencji Paryskiej Polska odpowiadała za sprawy zagraniczne, w tym za ochronę interesów obywateli Wolnego Miasta Gdańska za granicą. Jego terytorium zostało włączone do polskiego obszaru celnego. Polska miała też prawo do bezpośredniego eksportu i importu towarów przez port gdański oraz posiadania w Wolnym Mieście własnej służby pocztowej, telefonicznej i telegraficznej.

Na Westerplatte, u wejścia do portu gdańskiego, znajdowała się Polska Wojskowa Składnica Tranzytowa. Był to symbol polskości w Wolnym Mieście Gdańsku. Prawo do utrzymania straży wojskowej na półwyspie przyznała Polsce 7 grudnia 1925 roku Liga Narodów.

W mieście przeważała ludność niemiecka. Władze miejskie były nieprzychylnie nastawione do Polaków, co doprowadzało często do zatargów. Antypolskie ataki nasiliły się po dojściu do władzy Adolfa Hitlera w 1933 roku.

Pretekst do napaści na Polskę

Sprawa Wolnego Miasta Gdańska stała się jednym z głównych pretekstów do niemieckiej napaści na Polskę i rozpoczęcia II  wojny światowej. Publicysta Paweł Hulka-Laskowski, na miesiąc przed wybuchem wojny, pisał na łamach gdańskiego numeru "Wiadomości Literackich": "Niemcy wcale nie potrzebują Gdańska jako portu, bo takich Gdańsków mają więcej, niż im obecnie potrzeba. Niemcy starają się o Gdańsk tylko dlatego, aby zdławić Polskę. Gdańsk nie jest ostatnim żądaniem Niemiec hitlerowskich, jest to tylko jeden z kolejnych etapów na drodze podboju całej Europy."

We wrześniu 1939 roku Niemcy ogłosili włączenie Gdańska do III Rzeszy i przystąpili do likwidacji polskich instytucji na jego terenie. Po wojnie, na mocy konferencji poczdamskiej, tereny miasta włączono do Polski, co ostatecznie zostało przez Niemcy uznane w polsko-niemieckim traktacie granicznym z 14 listopada 1990 roku.

Gdańsk, który jest jednym z najstarszych miast Polski, o ponad tysiącletniej historii, uznaje się współcześnie nie tylko za symboliczne miejsce wybuchu II wojny światowej, lecz także za miejsce narodzin "Solidarności" i początku upadku komunizmu w Europie Środkowej.

mk

Czytaj także

Zmarła ostatnia pracownica Poczty Polskiej w Gdańsku

Ostatnia aktualizacja: 21.05.2012 13:17
Nie żyje ostatnia pracownica Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku - Elżbieta Szuca-Marcinkowska. Miała 98 lat.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Z "przyjacielską” wizytą do Gdańska

Ostatnia aktualizacja: 25.08.2012 06:00
25 sierpnia 1939 roku w godzinach porannych przybył do Gdańska z kurtuazyjną wizytą szkolny pancernik Schleswig-Holstein. W rzeczywistości był to dobrze uzbrojony okręt, przygotowany do ataku na Westerplatte.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Niemiecki pretekst do napadu na Polskę

Ostatnia aktualizacja: 01.09.2018 14:50
"Stworzę propagandowy powód rozpoczęcia wojny; nieważne, czy będzie on wiarygodny" - zapewniał swoich generałów Führer na posiedzeniu sztabu głównego 22 sierpnia 1939 roku. Takim właśnie powodem była prowokacja gliwicka.
rozwiń zwiń