1 maja 1960 roku nad ZSRR zestrzelony został samolot szpiegowski U2 amerykańskiego pilota Gary'ego Powersa.
Okoliczności tej szpiegowskiej afery wyjaśniał prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej ZSRR".
09:33 Afera pilota Powersa - Dźwiękowy przewodnik.mp3 "Afera pilota Powersa" - zestrzelenie amerykańskiego samolotu U2 nad ZSRR 1 maja 1960 r., komentarz historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza. Audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej ZSRR". (PR, 18.11.1997)
Projektant samolotu U-2, Kelly Johnson (z lewej) i pilot Francis Gary Powers (po prawej). Wikimedia Commons/dp
Koniec zimnej wojny
Interwencja wojsk sowieckich na Węgrzech w październiku 1956 roku wywołała co prawda oburzenie w krajach zachodnich, ale jedynie werbalne.
- Zachód zbyt był przywiązany do koncepcji odwrotu od zimnej wojny, aby poświęcać możliwość odprężenia w stosunkach między mocarstwami dla losu kilkuset tysięcy Węgrów - komentował historyk. - Stosunki amerykańsko-radzieckie zaczęły się normalizować. Podobnie było w relacjach ZSRR z Francją i Wielką Brytanią.
Sekretarz generalny KPZR Nikita Chruszczow deklarował, że celem Związku Radzieckiego jest przeniesienie rywalizacji militarnej na grunt rywalizacji ekonomicznej.
Atmosfera międzynarodowa, po okresie zimnowojennym, stawała się coraz lepsza. W 1960 roku w Paryżu trwały przygotowania do konferencji na szczycie z udziałem przedstawicieli czterech wielkich mocarstw. Rozmowy miały dotyczyć kwestii rozbrojenia i poprawy we wzajemnych stosunkach.
Niezawodne U2
- W tym samym czasie Amerykanie, zgodnie ze swoją dotychczasową praktyką, starali się przeniknąć sowieckie tajemnice wojskowe za pomocą różnego rodzaju działań wywiadowczych – mówił prof. Wieczorkiewicz.
Władze Stanów Zjednoczonych uznały, że jednym z najlepszych narzędzi, które ten cel mogłyby realizować są samoloty U2. Maszyny te dzięki swemu niebywałemu pułapowi lotu były nieosiągalne dla sowieckich myśliwców.
Chruszczowa i dowódców armii ZSRS ten fakt szalenie irytował. Był oznaką słabości militarnej sowieckiego imperium.
– Dlatego w przededniu spotkania w Paryżu Chruszczow, który w głębokiej tajemnicy nakazał intensyfikację prób z nową generacją rakiet przeciwlotniczych, nakazał zestrzelenie amerykańskiej maszyny wywiadowczej – słyszymy w komentarzu.
Prezent dla Chruszczowa
Stało się tak 1 maja 1960. Podczas uroczystej defilady z okazji Święta Pracy Chruszczow został poinformowany o zestrzeleniu amerykańskiego samolotu.
- Pierwsza rakieta zestrzeliła myśliwiec sowiecki MIG 19 – opowiadał w audycji prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Zginął wówczas, o czym mało kto wie, por. Safranow. Drugi strzał był jednak celny i amerykański samolot spadł na ziemię, a co gorsze pilot Francis Gary Powers dostał się do radzieckiej niewoli.
Prezydent Stanów Zjednoczonych Dwight Eisenhower początkowo wyparł się misji szpiegowskiej kpt. Powersa. Twierdził, że był to samolot meteorologiczny. Nie przypuszczał jednak, że kapitan Powers trafił w ręce KGB.
02:16 Lot wysoko kompromitujący - fragm aud. 7 dni w kraju i na świecie.mp3 "Lot wysoko kompromitujący" - relacja korespondenta PR z Moskwy o zestrzeleniu amerykańskiego samolotu U2. Fragment audycji "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 8.05.1960)
Proces o szpiegostwo
Powers został skazany na 10 lat więzienia.
- Francis Gary Powers, amerykański szpieg, którego radziecka rakieta zestrzeliła w pobliżu Swierdłowska w dniu 1 maja, został dziś przez kolegium wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR skazany na 10 lat pozbawienia wolności – donosił korespondent Polskiego Radia w Moskwie. – Wyrok ten będący decyzją ostateczną i prawomocną zakończył proces, który skupiał na sobie uwagę światowej opinii. Wszystkie punkty oskarżenia potwierdził przewód sądowy. Wina Powersa oraz jego zwierzchników ukazana została w pełnym świetle.
01:29 10 lat dla szpiega - aud. 7 dni w kraju i na świecie.mp3 "10 lat dla szpiega" - ogłoszenie wyroku w sprawie amerykańskiego pilota Francisa Gary Powersa. Relacja PR z Moskwy. Fragment audycji "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 21.08.1960)
10 lutego 1962 Francis Gary Powers został wymieniony (razem z amerykańskim studentem Frederikiem Pryorem) za sowieckiego agenta KGB, pułkownika Williama Fishera na moście Glienicke w Poczdamie.
Po incydencie z samolotem U2 prezydent Dwight Eisenhower nie chciał pertraktować z Nikitą Chruszczowem. Był u schyłku swej kadencji. Konferencja w Paryżu została zerwana.
- Chruszczow sądził, że po odejściu Eisenhowera, łatwiej mu będzie porozumieć się z nowym prezydentem Stanów Zjednoczonych - mówił historyk. - Nadzieje te jednak były płonne, bowiem z Kennedym, Chruszczow wdał się w polityczny spór, który omal nie doprowadził świata do kolejnej wojny.
Posłuchaj o jednej z najgłośniejszych afer szpiegowskich XX wieku.
bs
