Kardynał Richelieu - szara eminencja Francji

Człowiek, który stworzył potęgę Francji, polityczny geniusz, twórca monarchii absolutnej, mąż stanu, który pokonał hugenotów. Wizjoner z planami rozwijania potęgi morskiej polityki kolonialnej Francji, który wprowadził kraj do wojny trzydziestoletniej z myślą, że po jej zakończeniu król Francji będzie sterował sąsiednimi krajami.

Potrójny portret kardynała Richelieu - obraz Philippe'a de Champagne'a powstał między 1637 a 1642 rokiem.

Foto: źr. CC/National Gallery

Kardynał Armand Jean Richelieu zmarł 4 grudnia 1642 roku.

- Z portretów widać, że był to człowiek nietuzinkowy, z postawą i spojrzeniem, które mogły sparaliżować ludzi nieśmiałych – mówił prof. Andrzej Zajączkowski z Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Warszawskiego. – Był geniuszem, który jednym spojrzeniem ogarniał całą szachownicę politycznej Europy, niesłychanie szybko potrafił przeanalizować wszystkie okoliczności politycznej gry oraz wyciągnąć wnioski. Niewiele jest w jego biografii takich decyzji taktycznych, które można by zakwestionować.

- Był piekielnie inteligentnym i pracowitym "politycznym zwierzęciem". Bardzo chciał zrobić karierę, a to wymagało tych dwóch zasadniczych cech – dodał prof. Zajączkowski.

Kariera potoczyła się błyskawicznie

W 1606 roku został mianowany przez króla Henryka IV biskupem Luçon (sakrę otrzymał 17 kwietnia 1607 roku). W 1622 roku dzięki protekcji królowej-matki Marii Medycejskiej, papież Grzegorz XV mianował go kardynałem. W 1624 roku został powołany przez Ludwika XIII na pierwszego ministra. Wprowadził szereg reform m.in. zmierzających do osłabienia pozycji arystokracji. W 1630 roku zabronił arystokratom działalności handlowej, wkrótce potem zakazał im prowadzenia prywatnych wojen oraz posiadania zamków warownych (istniejące miały zostać wykupione).

W latach 1625–1628 prowadził wojnę z hugenotami, jedną z głównych sił przeciwnych królowi. Pokonawszy hugenotów w 1629 roku wydał edykt łaski nakazujący hugenotom zrezygnowanie z samodzielności politycznej oraz oddania twierdz, ale gwarantujący jednocześnie wolność wyznania. Pokój ten był przyczyną konfliktu kardynała z Marią Medycejską. Richelieu wyszedł z niego zwycięsko i po tzw. "dniu zawiedzionych" (11 listopada 1630 roku) otrzymał od króla potwierdzenie stanowisk i pełnię zaufania.

Posłuchaj anegdot o królu Ludwiku XIII, królowej-matce Marii Medycejskiej i kardynale Riechelieu oraz o wojnie, jaką Maria Medycejska toczyła z kardynałem.

Konflikt w trójkącie król, królowa-matka, kardynał

11 listopada 1630 roku król Ludwik XIII oddał władzę kardynałowi Richelieu, jako pierwszemu ministrowi Francji. Dzień ten w historii państwa znany jest jako "dzień zawiedzionych" albo "dzień oszukanych".

Kardynał Richelieu stał się pierwszoplanową postacią w polityce francuskiej już w 1624 roku. Musiał jednak liczyć się z wciąż silną opozycją, zarówno wśród arystokracji jak i w łonie samej rodziny królewskiej. Jego najzagorzalszą przeciwniczką stała się z czasem królowa-matka Maria Medycejska, która sama wcześniej zapoczątkowała karierę Richelieu i wystarała się dla niego o kapelusz kardynalski (1622). Niechęć królowej wynikała po części z rywalizacji o wpływ na jej chwiejnego syna, a po części z kierunku polityki, jaki obrał kardynał.

Posłuchaj, co tego dnia wydarzyło się na królewskim dworze i dlaczego królowa-matka wykrzyczała do kardynała m.in., że jest "kłamca i łotrem".

Umocnienie absolutyzmu

Ta awantura w "dniu zawiedzionych” zakończyła się aresztowaniem królowej-matki na początku 1631 roku, po tym, gdy odmówiła pogodzenia się z kardynałem. Z wpływowych stanowisk odsunięto jej protegowanych, należących do tzw. partii dewotów.

Stojący w pierwszym rzędzie wrogów Richelieu królowa Maria i jej młodszy syn, Gaston Orleański po jakimś czasie opuścili Francję, by umrzeć na wygnaniu wciąż bezskutecznie starając się szkodzić kardynałowi. Lata trzydzieste wieku XVII uznawane są za jawne rządy Richelieu, a umocnienie się pozycji kardynała było kolejnym etapem budowania monarchii absolutnej we Francji. Richelieu jest bowiem uważany za jednego z głównych twórców silnej władzy królewskiej we Francji. Stłumiona wówczas arystokratyczna opozycja ostatni raz podjęła walkę z absolutyzmem dopiero po śmierci Ludwika i jego pierwszego ministra.

- Najbliżsi w jego otoczeniu często sugerowali, że ma załamania nerwowe, gdyby tak było, to nie można by mu się dziwić. Był poddany strasznej presji, spiskom, knowaniom wewnątrz kraju i wrogów zewnętrznych – mówił prof. Zajączkowski.

Posłuchaj audycji i dowiedz się, jakie plotki otaczały prywatne życie Richelieu oraz jak polityka przeplatała się z intrygami miłosnymi.

im