Monteskiusz, czyli oświecenie

– Możemy stwierdzić, że cały nasz świat jest ułożony według Monteskiusza – dr Joanna Żurowska z Instytutu Romanistyki UW. – Łącznie z podziałem władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, z zasadą, że prawo powinno chronić, a kary powinny być sprawiedliwe i stosowne do przewinień.

Monteskiusz (1728), źr. Wersal, Wikipedia/dp

18 stycznia 1689 urodził się Monteskiusz, wielki francuski myśliciel epoki oświecenia, liberał, teoretyk postulujący ustrój konstytucyjny i trójpodział władzy.
Jasność umysłu
Monteskiusz, a właściwie Charles Louis de Secondat baron de la Brède et de Montesquieu pochodził ze szlacheckiej rodzinie o tradycjach prawniczych.
Swoje teorie wysuwał na drodze obserwacji, analizy i wyciągania wniosków. Wpisywał się ze swoimi poglądami w klimat epoki oświecenia. – Uważał, że umysł ludzki jest w stanie wszystko ogarnąć – podkreślała dr Żurowska w audycji "Alfabet filozofów" 2005 roku. – Twierdził, że dyscypliny nie są jeszcze tak podzielone, żeby specjalizacja wymagała specjalnej wiedzy.
Jego pionierska myśl szybko dała o sobie znać. W 1719 roku Monteskiusz zaproponował Akademii w Bordeaux, że opracuje rodzaj ankiety zwracając się do różnych uczonych w Europie, którzy na jego adres mieliby przesyłać swoje refleksje na temat historii świata.
Patrząc w przeszłość widział przyszłość
Monteskiusz z jednej strony upodobał sobie historię, badał przeszłość i ku niej się zwracał. Z drugiej patrzył przez pryzmat tych doświadczeń dalej i w sposób bardziej otwarty niż którykolwiek z mu współczesnych. Badacze jego twórczości i myśli widzą w nim człowieka szalenie nowoczesnego. W swoim ponadczasowym dziele – "Listach perskich" – krytykował porządek panujący we Francji przed rewolucją, stawiając Wielką Brytanię jako wzór do naśladowania.
Po dziś dzień jego koncepcja państwa, obok arystotelowskiej, uchodzi za jedną z podstawowych. Według francuskiego myśliciela, państwo jest wynikiem umowy społecznej jednostek. Dlatego jego najwyższym celem jest dbanie o bezpieczeństwo i wolność tych podmiotów.
W 1728 roku został wybrany do Akademii Francuskiej i wówczas podjął decyzję, że uda się w wielką podróż po Europie. Przez 3 lata przejechał Austrię, Węgry, Włochy, Niemcy, Holandię i Anglię obserwując zmiany jakie zachodziły w tym czasie w społeczeństwach, w sztuce i nauce. Z podróży przywiózł mnóstwo notatek, które segregowało podobno aż 20-stu sekretarzy.
Ojciec nauk społecznych
Ukoronowaniem jego myśli jest dzieło z 1748 roku "O duchu praw", które zostało zamieszczone w "Indeksie ksiąg zakazanych". To, że dzieło "O duchu praw" znalazło się na "Indeksie", a wcześniej bardzo mocno było zwalczane przez Sorbonę oraz przez jezuitów było nie do końca zrozumiałe. Monteskiusz bowiem, nie zaliczał się raczej do radykalnego nurtu oświeceniowego i nie krytykował Kościoła. Walka z pisarzem przyniosła oczywiście odwrotny skutek niż zakładano i jego dzieło stało się bardzo popularne.
– Ta książka tak jak cała myśl Monteskiusz wyrasta z bardzo charakterystycznej dla kultury francuskiego oświecenia i w ogóle europejskiego oświecenia fascynacji filozoficznymi podstawami – mówił prof. filozofii Marek Siemek w aud. "Alfabet filozofów" w 2005 roku. – Monteskiusz był, filozoficznie rzecz biorąc, bardzo wiernym i konsekwentnym uczniem Johna Locka i tradycji angielskiego empiryzmu.
Na podstawach myśli Monteskiusza dziś tak na prawdę opiera się cały nurt nauk społecznych i politycznych. – On uważał, że umysł ludzki powinien mieć naturalną dążność do porządkowania rzeczy i układania ich w jasne ciągi – zaznaczała dr Żurowska.
Posłuchaj audycji o filozofie oświecenia, którego myśl jest wciąż aktualna.
mb