Islandia – obiekt zainteresowania wielkich mocarstw

- Ten, kto włada Islandią trzyma w rękach stale odbezpieczony rewolwer, skierowany przeciw Anglii, Stanom Zjednoczonym i Kanadzie – powiedział niemiecki generał, geograf i polityk Karl Haushofer, który marzył o niemieckiej kontroli nad tą wyspą ognia i wody.

Islandia, fot. Andreas Tille/wikipedia/cc

17 czerwca 1944 proklamowano Republikę Islandii, ostatecznie uniezależniając ten kraj od  Danii. Na cześć tego wydarzenia, co roku w tym dniu obchodzone jest święto narodowe – Dzień Niepodległości.
Powoli zdobywana suwerenność
Dania sprawowała kontrolę nad Islandią od 1380 roku, a formalnie od 1814 roku, czyli od podpisania unii personalnej z Norwegią. Pół wieku później Islandczycy uzyskali częściowo prawo do rządzenia, co zostało wpisane do duńskiej konstytucji. W 1903 roku Duńczycy powołali urząd komisarza ds. Islandii, sprawujący tę funkcję rezydował w stolicy kraju, Reykjavíku i na miejscu miał się zajmować sprawami dotyczącymi Islandii, a także zasiadać w islandzkim parlamencie, Althingu.
1 grudnia 1918 roku Islandia podpisała z Danią akt unii, na mocy której została uznana za państwo suwerenne, połączone osobą wspólnego króla – Christiana X – w unii personalnej z Danią. Powstało wolne i niepodległe Królestwo Islandii z własnym rządem i premierem, narodową walutą i flagą. W Reykjavíku zaczęła działać ambasada duńska, a w Kopenhadze ambasada islandzka. Do Danii należała ochrona wód terytorialnych Islandii, decyzje w kwestiach budżetu, polityki zagranicznej i zawierania międzynarodowych umów handlowych.
Ważnym punktem dokumentu był zapis, że umowa będzie obowiązywać przez 25 lat, po czym obie strony mogą wprowadzić do niej zmiany i przedłużyć ważność.
II wojna światowa – izolacja od Danii
– 9 kwietnia 1940 roku, po zajęciu Danii przez III Rzeszę, związki polityczne pomiędzy Islandią a Danią właściwie urwały się – mówił w Polskim Radiu skandynawista prof. Bernard Piotrowski. – W tej sytuacji parlament Islandii przejął funkcję króla i rządu duńskiego. Chcąc nie chcąc Islandczycy musieli swoje sprawy wziąć we własne ręce.
III Rzesza zainteresowała się Islandią ze względów ideologicznych, politycznych i wojskowych. Niemcy widzieli w niej obszar krzyżowania się ważnych linii komunikacyjnych między kontynentem amerykańskim a europejskim. W walce o panowanie nad Atlantykiem, Islandia mogła pełnić istotną rolę jako miejsce ćwiczeń wojskowych, magazynowania odpowiednich towarów, paliwa i dlatego był już przygotowany plan hitlerowskiego desantu na Islandii.
Wyspa okazała się atrakcyjna również dla Brytyjczyków. 10 maja 1940 roku wojska brytyjskie wylądowały na Islandii. Okupacja angielska wywoływała gwałtowny protest islandzkiego społeczeństwa, przyjmowano ją jako naruszenie suwerenności kraju i zagrożenie dla dopiero co odzyskanej niepodległości.
W momencie, gdy w stanie zagrożenia znalazła się również Wielka Brytania, w lipcu 1941 roku Islandczycy zawarli tajny układ ze Stanami Zjednoczonymi, wynikiem czego było lądowanie na wyspie wojsk amerykańskich i kanadyjskich. Brytyjczycy wycofali się. W kluczowym momencie na Islandii stacjonowało ponad 40 tys. żołnierzy amerykańskich. W pobliżu Reykjavíku powstała jedna z największych baz na Atlantyku.
Niepodległość odzyskana w referendum
– Jeden zapis z konstytucji aktu unii z Danią z 1918 roku okazał się dla Islandczyków korzystny – mówił prof. Piotrowski. – Otóż ustawa z 1918 roku mówiła, że po 25 latach należy przeprowadzić na wyspie referendum, w którym Islandczycy zadecydują: czy chcą dalej pozostać w unii politycznej, czy ogłoszą niepodległość kraju.
24 maja 1944 roku odbyło się na Islandii referendum w sprawie przyszłości kraju. Większość wyborców opowiedziała się za pełną niepodległością, którą proklamowano 17 czerwca 1944 roku. Tego dnia  w Thingvellir zebrał się islandzki parlament i tłumy Islandczyków, ogłoszono zerwanie unii z Danią oraz powołanie republiki. Po 682 latach Islandia stała się wolnym i niezależnym państwem. Pierwszym prezydentem został Svein Björnsson, dotychczasowy ambasador Islandii w Danii. Od tamtej pory dzień 17 czerwca stał się Świętem Narodowym Islandii
mk