Thomas Paine i jego "Zdrowy rozsądek"

- Historycy przyjmują za wielce prawdopodobne, że każdy umiejący czytać obywatel kolonii zapoznał się z dziełem Paine’a - słyszymy w audycji Jana Owsińskiego z cyklu "Uczeni w anegdocie".

Portret Thomasa Paine'a pędzla Auguste'a Millière'a, źr. Wikimedia Commons/dp

8 czerwca 1809 zmarł Thomas Paine, myśliciel oświeceniowy, jeden z ojców założycieli Stanów Zjednoczonych, jeden z prekursorów liberalizmu.
Paine pochodził z angielskiej rodziny drobnych rzemieślników. Urodził się 29 stycznia 1737. Edukację zakończył na szkole powszechnej. Od 13. roku życia pracował w warsztacie ojca.
- Samotny, pozbawiony pracy spotyka Paine pod koniec roku 1774 Benjamina Franklina, który doradza mu wyjazd do Ameryki - słyszymy w audycji Jana Owsińskiego z cyklu "Uczeni w anegdocie".
To wydarzenie miało zmienić życie przyszłego ojca-założyciela Stanów Zjednoczonych. Tam Paine dostrzega napięcie narastające w mieszkańcach trzynastu kolonii. Niezadowolenie budziły wysokie cła nałożone przez Wielką Brytanię w swoich koloniach. W mieszkańcach kolonii zaczęła budzić się też tożsamość narodowa, coraz częściej zaczęli nazywać siebie "Amerykanami". Prowadzono spory o to, czy starać się o wypracowanie kompromisu z Brytyjczykami, czy wystąpić przeciw nim z żądaniem uzyskania niepodległości.

Na zdjęciu: "Zdrowy rozsądek" - pierwsza strona pracy, źr. Wikimedia Commons/dp

"Zdrowy rozsądek"

W takim właśnie okresie, 10 stycznia 1776 ukazała się książka "Zdrowy rozsądek": jasna, i jak się później okazało, niezwykle skuteczna apologia idei republikańskich - słyszymy w audycji Polskiego Radia z 1976 roku.
Licząca sobie zaledwie 47 stron broszura szybko stała się bestsellerem i dziełem przełomowym dla sprawy amerykańskiej. W ciągu trzech miesięcy nakład "Zdrowego rozsądku" osiągnął blisko 120 tys. egzemplarzy, a następnie podniósł się do pół miliona.
Po ogłoszeniu przez Stany Zjednoczone niepodległości Paine powrócił na Stary Kontynent. W 1791 opublikował w Wielkiej Brytanii popierającą Wielką Rewolucję Francuską pracę "Prawa człowieka".

Rozważny republikanin

Musiał uciekać z wysp, gdzie jego republikańskie poglądy nie spotkały się z przychylnością władzy. Trafił do Francji, gdzie został wybrany do Zgromadzenia Narodowego. Paine nie był typem krwiożerczego jakobina, głosował za republiką, ale przeciw skazaniu na śmierć Ludwika XVI. Jakobini wtrącili więc Paine’a do więzienia.

Paine rozgoryczony Wielką Rewolucją wycofał się z życia politycznego i doczekał kresu swoich dni w ojczyźnie swojego największego sukcesu - Stanach Zjednoczonych. Zmarł 8 czerwca 1809.

Jak myśliciel cudem uniknął śmierci? Posłuchaj audycji z cyklu "Uczeni w anegdocie".
bm