Historia

Aleksander Kostka-Napierski. Zdrajca czy obrońca uciśnionych?

Ostatnia aktualizacja: 18.07.2024 05:40
- Któryż przywódca chłopski zamiast iść od wsi do wsi i rzucać żagiew antyfeudalnego buntu, zamyka się w słabo ufortyfikowanym zameczku i czeka – zastanawiał się prof. Janusz Tazbir na antenie Polskiego Radia. W historii krótkotrwałego chłopskiego buntu na Podhalu jest znacznie więcej niewiadomych.
Wbicie na pal, rycina z 1593 roku
Wbicie na pal, rycina z 1593 rokuFoto: autor Justus Lipsius, źr. Wikimedia Commons/dp

18 lipca 1651 roku w Krakowie nabito na pal Aleksandra Leona Kostkę-Napierskiego, przywódcę krótkotrwałego powstania chłopskiego na Podhalu.

Polski Robin Hood i Zorro?

Afera rozegrała się na początku czerwca 1651 roku. Na Ukrainie szalał bunt Chmielnickiego. Państwo było osłabione, bliskie anarchii. U bram czorsztyńskiej twierdzy stanął z oddziałem liczącym około 40 chłopów Aleksander Kostka-Napierski. Służba (zamek nie był obsadzony drużyną) wpuściła kompanię Napierskiego, bo ten legitymował się listem polecającym od króla. Wkrótce Napierski zaczął rozsyłać uniwersały do chłopstwa, w których, w imieniu króla, nawoływał do buntu przeciwko szlachcie. Okupowany przez Kostkę zamek zdobył wkrótce biskup krakowski, sprawujący nad Małopolską władzę w imieniu króla, zaś sam przywódca powstania został zaprowadzony na szafot.

Czy Kostka-Napierski był bohaterem uciśnionych mas chłopskich? Czy raczej buntownikiem, który chciał wykorzystać społeczne animozje? - To była z całą pewnością dywersja, chęć wbicia przysłowiowego noża w plecy zagrożonej śmiertelnie Rzeczpospolitej – twierdził prof. Janusz Tazbir w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego".


Posłuchaj
28:20 kim był naprawdę kostka napierski___f 39043_tr_0-0_11711794125e4ed5[00].mp3 Kim naprawdę był Kostka-Napierski? - na to pytanie odpowiada prof. Janusz Tazbir w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego". (PR, 26.05.2007)

 

Sam specjalista podkreśla jednak, że takie założenie jest oparte jedynie na ocenie ówczesnej sytuacji i brak dowodów na współpracę chłopskiego przywódcy z wrogami Rzeczpospolitej.

Jeśli współpracował, to z kim?

Jeśli rzeczywiście zdradził, to najprawdopodobniej chciał utorować drogę do zajęcia Krakowa księciu Siedmiogrodu, Jerzemu Rakoczemu, który łasił się na Małopolskę jeszcze przez kilka lat (był pomysłodawcą Układu z Radnot, uznawanego za pierwszy traktat rozbiorowy). Druga popularna hipoteza głosi, że Kostka-Napierski chciał rozszerzyć bunt Chmielnickiego na tereny rdzennie polskie.

- Jeżeli wojsko szykuje się na decydującą bitwę z kozactwem (mowa o bitwie pod Beresteczkiem – przyp. red.) i równocześnie wysyła dwa tysiące żołnierzy do Czorsztyna, to znaczy, że uważano to zagrożenie za poważne – mówił prof. Janusz Tazbir.

Bohater na miarę potrzeb

Historycy zgodni są, co do tego, że gdyby nie potrzeby ideologiczne, Kostka-Napierski byłby dziś zapomniany. Do historii Napierskiego odwoływał się pod koniec XIX wieku rodzący się ruch ludowy. Z kolei w latach 50. XX wieku nowym, komunistycznym władzom potrzebny był bohater sprzeciwiający się feudalnemu uciskowi.

Równie ciekawa, jak kwestia motywacji Napierskiego, jest sprawa jego pochodzenia. Na mękach nazywał siebie nawet... nieślubnym synem Władysława IV Wazy. Kim naprawdę był Kostka-Napierski?

bm

Zobacz więcej na temat: chłopi Podhale Rzeczpospolita
Czytaj także

Janosik – zbójnik okryty legendą po obu stronach Tatr

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2024 05:42
Juraj Jánošík czy Jerzy Janosik? Słynny zbójnik był Słowakiem, ale zdobył popularność także na polskim Podhalu. Po stronie słowackiej pasowano Janosika na obrońcę uciśnionych chłopów i wroga węgierskich panów, po polskiej stronie Tatr uznano go za wzór cnót i zalet rycerskich.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jan Kazimierz. Król w pożodze wojny

Ostatnia aktualizacja: 16.12.2023 05:40
Na kartach "Potopu" Sienkiewicz kreuje z Jana Kazimierza postać tragiczną i heroiczną. - Na pewno był znakomitym dowódcą, królem nie był na miarę czasów - oceniał Jana Kazimierza prof. Henryk Wisner.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Samuel Zborowski - ofiara wielkiej polityki

Ostatnia aktualizacja: 26.05.2024 05:40
- Ścięcie magnata na rozkaz króla to jedyny taki przypadek w historii Polski – mówiła o śmierci Samuela Zborowskiego prof. Teresa Chynczewska-Hennel. Czym szlachcic zasłużył sobie na taki los? Możliwe, że w grę wchodziły magnackie porachunki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kłuszyn - wielki triumf husarii

Ostatnia aktualizacja: 04.06.2015 06:18
..
rozwiń zwiń