Bronił się przed koroną

Urodził się 590 lat temu, 30 listopada 1427 w Krakowie. – Od początku naszemu królowi towarzyszyła otoczka skandalu. Urodził się, kiedy jego ojciec był już w podeszłym wieku, miał już ponad 70 lat – zaznaczał Piotr Dmitrowicz w audycji "Mieć 19 lat" w 2005 roku.

Kiedy miał 17 lat, w bitwie pod Warną 10 listopada 1444 roku, zginął jego starszy brat Władysław. – Kazimierz wcale nie palił się, żeby przyjechać z Wilna do Krakowa i objąć tron, ciągle mówił: "Chcę niezbitych dowodów, że mój brat nie żyje".

Kazimierz już wtedy był Wielkim Księciem Litewskim. Tytuł ten dzierżył od 13 roku życia. Nie bardzo jednak garnął się do korony, przynajmniej nie na warunkach, jakie mu stawiano. Szlachta w kwietniu 1445 roku spotkała się w Sieradzu, gdzie postanowiła, że nowym królem powinien zostać Kazimierz. Liczyła, że przyjmie on tron i rozszerzy przywileje szlacheckie oraz podporządkuje Litwę Polsce. Ten jednak nie poszedł na kompromis i okres bezkrólewia trwał ponad 3,5 roku.

Do koronacji doszło 25 czerwca 1447 roku w Krakowie.

Życie rodzinne

Ślub wziął dopiero w 1454 roku z Elżbietą Habsburżanką, zwaną także Rakuszanką. – Ożenił się bardzo dobrze – mówiła historyk prof. Maria Bogucka w audycji Elizy Bojarskiej w 1986 roku. – Był to wyraz wielkich ambicji, jakie niewątpliwie posiadał. W końcu poślubił córkę Albrechta Habsburga, króla Czech i Węgier. Połączył się tym samym z wybitną dynastią, dzięki temu mógł potem dla swoich synów projektować osadzenie ich na tronach Czech i Węgier.

– Był człowiekiem niezwykle skromnym – podkreślała prof. Bogucka. – Rzeczywiście nie miał pieniędzy, wszystko wydał na wojnę trzynastoletnią. Poza tym ogromnie dużo kosztowało go osadzenie na tronach synów. Elżbieta zastawiała swoje suknie i klejnoty u krakowskich lichwiarzy. Córki wianowane były bardzo skromnie.

Jagiellończyk doczekał się trzynaściorga dzieci. Pięć córek wydał dobrze za mąż (dwie zmarły w dzieciństwie), czterech jego synów zostało później królami, jeden – Kazimierz – został nawet świętym, a najmłodszy – Fryderyk – biskupem krakowskim. Co ciekawe wychowanie swoich synów powierzył Janowi Długoszowi, który pracował przy dworze królewskim. Później edukacją książąt zajmował się też Filip Kallimach.

Wojna trzynastoletnia

– Kazimierz Jagiellończyk planował, jak wcześniej jego ojciec Władysław Jagiełło, zdobycie państwa zakonnego i rozwiązanie raz na zawsze problemu krzyżackiego – mówił historyk dr Grzegorz Myśliwski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego "Kronika polska".

W maju 1454 roku wydał akt inkorporacji, czyli przyłączenia Prus do Korony. Początkowo wojna toczyła się po myśli króla. Jednak pierwszą ważną klęskę poniosły wojska polsko-litewskie pod Chojnicami 18 września 1454. Króla finansowo wsparły największe miasta pruskie: Toruń, Elbląg i Gdańsk.

– W końcu doszło do poddania się wielu miast i twierdz krzyżackich, jednak wojny nie udawało się jeszcze długo zakończyć – podkreślał dr Grzegorz Myśliwski. – Krzyżacy stawiali opór i obie strony w końcu zmęczone tymi zmaganiami wojennymi w październiku 1466 roku II pokój toruński.

Rozsiani po Europie

Król zmarł 7 czerwca 1492 roku w Grodnie, po 45 latach panowania w Koronie i 52 na Litwie. Dobre rządy Kazimierza dawały nadzieję na zbudowanie potęgi Jagiellonów. Jednak 80 lat po jego śmierci dynastia Jagiellonów ostatecznie wymarła.

– U schyłku XV wieku władztwo Jagiellonów w Europie Środkowowschodniej budzi respekt w całym ówczesnym świecie – zaznaczała prof. Maria Bogucka. – Kazimierz Jagiellończyk nie mógł jednak przewidzieć, że to władztwo tak szybko się rozpadnie.

Liczne potomstwo Kazimierza i związki jego dzieci z książętami europejskimi do dziś pozwalają doszukiwać się pokrewieństwa władców europejskich z dawnymi Jagiellonami.

mb

6 czerwca 1530 urodził się Jan Kochanowski, poeta epoki renesansu.

Na świat przyszedł w Sycynie, na ziemi radomskiej. Pochodził z zamożnej, wielodzietnej rodziny. W 1551 roku wyjechał do Królewca, ośrodka, który skupiał wówczas wielu intelektualistów. Potem trafił do Włoch, a w 1552 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie w Padwie. Później jeszcze wielokrotnie wracał do Italii.

Posłuchaj, jak upłynęły młodzieńcze lata Jana Kochanowskiego w audycji "Mieć 19 lat".

Na dworze

W 1559 roku poeta ostatecznie wraca do kraju i rozpoczyna się okres w jego życiu i twórczości zwany powszechnie dworskim. Był sekretarzem i dworzaninem Zygmunta Augusta. Na początku 1564 roku otrzymał probostwo, choć nigdy nie przyjął wyższych święceń kapłańskich. W 1575 roku ożenił się z Dorotą Podlodowską i zamieszkał w Czarnolesie. Spokojne życie rodzinne zakłócają osobiste tragedie. W 1577 roku umiera jego starszy brat, Kasper, a dwa lata później 2,5-roczna Urszula, a następnie Hanna.

Na zdjęciu: Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki, aut. Jan Matejko (1862 rok),Wikipedia/dp

Zmarł nagle w Lublinie podczas narady senatorów zwołanych przez króla Stefana Batorego. Przypuszcza się, że zgon nastąpił na skutek udaru mózgu.

Spuścizna

– Jan Kochanowski wyprowadził polszczyznę z cienia mowy żywej, czyli z cienia języka mówionego i wprowadził ją do pisma – mówił Wiesław Myśliwski w "Biografii milenijnej" z 2000 roku. – To był kopernikański przełom, jeśli chodzi o polszczyznę.

W jego poezji ujawnia się niezwykłe bogactwo językowe. "Treny" czy "Fraszki" stanowią początek polskiej liryki. Z kolei "Odprawa posłów greckich" jest pierwszym, polskim, nowożytnym dramatem, który realizuje założenia tradycji antycznej i poetyki renesansowej.

– Kochanowski stał się dla nas poetą uniwersalnym – mówiła prof. Barbara Otwinowska, historyk literatury.

Posłuchaj audycji o Janie Kochanowskim i dowiedz się, jaki wpływ na dzisiejszą literaturę polską miał ten poeta.

mb