Gen. Tadeusz Bór-Komorowski. To on wydał rozkaz o rozpoczęciu powstania warszawskiego

- Generał Bór-Komorowski symbolizował tragiczny los Polski. Myślę, że wciąż nie jesteśmy w stanie ocenić przesłanek, przy których podejmował najtrudniejszą decyzję w swoim życiu, czyli decyzję o wybuchu powstania warszawskiego - mówił w Polskim Radiu historyk Andrzej Kunert.

Początek służby w wojsku

Karierę wojskową rozpoczął w kawalerii armii austro-węgierskiej. W czasie I wojny światowej walczył na wschodnim i włoskim froncie. W listopadzie 1918 roku od razu po odzyskaniu niepodległości wstąpił do powstającego Wojska Polskiego.

W 1919 roku brał udział w wojnie z Ukraińcami, a następnie w walkach z bolszewikami. W czasie wojny 1920 roku dowodził 12. Pułkiem Ułanów, z którym wsławił się w bitwie pod Komarowem, ostatniej wielkiej bitwie kawaleryjskiej w Europie. Odniósł w niej rany, ale nie chciał opuścić swoich żołnierzy na placu boju i walczył aż do zakończenia starcia.

Instruktor kawalerii w dwudziestoleciu międzywojennym

W latach II Rzeczpospolitej służył w garnizonach kawalerii i był instruktorem jazdy konnej w szkołach podchorążych.

Był świetnym jeźdźcem. W okresie międzywojennym brał udział w konkursach jeździeckich, reprezentował też Polskę na igrzyskach olimpijskich w 1924 i 1936 roku. Przez 11 lat dowodził 9. Pułkiem Ułanów Małopolskich.

W 1939 roku w randze pułkownika dowodził Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. W obliczu napiętej sytuacji międzynarodowej, w sierpniu 1939 roku szkołę przeniesiono do Garwolina. Właśnie tam Tadeusza Komorowskiego zastał wybuch wojny.

***

Czytaj także:

• "Ojciec ani słowa nie mówił o powstaniu". Posłuchaj rozmowy z synem Tadeusza Bora-Komorowskiego
• Tadeusz Bór-Komorowski. Losy generała, który wyznaczył Godzinę "W"

***

Służba w konspiracji

We wrześniu 1939 roku dostał rozkaz pomocy w tworzeniu Kombinowanej Brygady Kawalerii płk. Adama Zakrzewskiego. W jej szeregach bronił linii Wisły w okolicach Góry Kalwarii, a walkę zakończył 22 września pod Krasnobrodem.

- Jego wrzesień jest typowy dla większości oficerów Komendy Głównej AK. Najczęściej są to dowódcy pułków lub zastępcy dowódców, którzy biją się do końca września, czasem do początku października i później natychmiast schodzą do podziemia - powiedział historyk Andrzej Kunert na antenie Polskiego Radia w audycji "Postacie XX wieku".

Po uniknięciu niewoli przedostał się do Krakowa i rozpoczął działalność konspiracyjną. Na początku 1940 roku dołączył do Związku Walki Zbrojnej i objął dowództwem nad Obszarem Południowo-Zachodnim. W tym samym roku został awansowany do stopnia generała brygady.

W 1941 roku komendant ZWZ, gen. Stefan Rowecki-Grot rozkazał mu przenieść się do Warszawy oraz objąć dowództwo Okręgu Zachodniego ZWZ.

Komendant Główny Armii Krajowej

14 lutego 1942 roku Związek Walki Zbrojnej rozkazem Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego został przemianowany na Armię Krajową. Po aresztowaniu gen. Stefana Roweckiego-Grota, Tadeusz Bór-Komorowski zajął miejsce jego miejsce jako Komendant Główny Armii Krajowej.

20 listopada 1943 roku wydał rozkaz rozpoczęcia Akcji "Burza". Polegała na przejmowaniu kontroli z rąk wycofujących się Niemców terenów wchodzących w skład II Rzeczpospolitej. Przedstawiciele Armii Krajowej mieli następnie występować przed Sowietami jako pełnoprawni gospodarze ziem polskich.

Jako Komendant Główny Armii Krajowej miał decydujący głos w dramatycznych naradach dotyczących decyzji o wybuchu powstania w Warszawie. To on wydał rozkaz o rozpoczęciu powstania warszawskiego. Na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa dokonał oceny podjętej wówczas decyzji.

- Gdybyśmy zachowali się biernie, Warszawa nie uniknęłaby zniszczeń i strat. Musieliśmy się liczyć z tym, że jeśli stolica stanie się polem bitwy i walk ulicznych między Niemcami a Sowietami, może ją czekać los Stalingradu - powiedział gen. Tadeusz Bór-Komorowski na antenie Radia Wolna Europa.

W czasie powstania warszawskiego koordynował przekazywanie informacji o sytuacji w walczącej stolicy i apelował do aliantów o wsparcie w lotniczych zrzutach zaopatrzenia.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

2 października 1944 roku udzielił pełnomocnictwa do zawarcia umowy o zaprzestaniu działań wojennych, a od 4 października znalazł się w niewoli niemieckiej. Przebywał w niej do zakończenia działań zbrojnych.

Kapitulacja Powstania Warszawskiego. Kom. Gł. AK, gen. Tadeusz "Bór" Komorowski po spotkaniu z SS-Obergrupenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim w jego kwaterze w Ożarowie Mazowieckim. 04.10.1944. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Jerzy Kirchmayer: Powstanie Warszawskie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984

Po zwolnieniu z obozu jenieckiego w maju 1945 mógł objąć stanowisko Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, na które został mianowany 30 września 1944 roku. W czasie jego nieobecności obowiązki Naczelnego Wodza pełnił gen. Władysław Anders.

Losy powojenne

Po zakończeniu wojny osiadł w Wielkiej Brytanii. Był premierem Rządu RP na uchodźstwie w latach 1947-1949. Zmarł 24 sierpnia 1966 roku. Pochowano go na cmentarzu Gunnersbury w Londynie.

Pośmiertnie został udekorowany Orderem Orła Białego, najwyższym polskim odznaczeniem. W Muzeum Powstania Warszawskiego w roku 2008 odsłonięto tablicę ku czci gen. Tadeusza Bór-Komorowskiego.

sa/bs