W 1945 roku odbyło się uroczyste wmurowanie urny z sercem kompozytora w filar kościoła św. Krzyża w Warszawie. Wcześniej, w 1944 roku podczas Powstania Warszawskiego, ewakuowano ją ze świątyni do Milanówka.

Historyczna chwila

W zrujnowanej, zniszczonej Warszawie moment powrotu urny z sercem Chopina w dawne miejsce miał wymiar symboliczny. Na trasę przejazdu wyległy tysiące mieszkańców stolicy. Wydarzenie było transmitowane przez Polskie Radio.

- Jesteśmy na starej rogatce wolskiej, w miejscu, gdzie w roku 1831 grono przyjaciół żegnało kompozytora opuszczającego kraj ojczysty na zawsze - komentował reporter Polskiego Radia. - Przed chwilą, w aucie udekorowanym czerwienią i bielą, w powodzi kwiatów przybyła z Żelazowej Woli urna z sercem wielkiego artysty.

Ostatnia wola artysty

Fryderyk Chopin zmarł 17 października 1849 roku. W chwili śmierci towarzyszyła mu siostra Ludwika. To ona zajęła się likwidacją paryskiego mieszkania kompozytora. Ona też, zgodnie z ostatnią wolą, przewiozła serce brata z Paryża do Warszawy w styczniu 1850 r. Słój z sercem trzymała początkowo w domu na Podwalu. Później, urnę umieszczono w kościele św. Krzyża.

Usytuowany w sąsiedztwie Pałacu Czapskich/Krasińskich, był parafialnym kościołem rodziny artysty. To w nim zostały ochrzczone dwie siostry Fryderyka: Izabela i Emilia.

29 marca 1937 roku w Lozannie zmarł Karol Szymanowski.

Ze wsi na salony

Karol Szymanowski wychował się w rodzinie właścicieli ziemskich. Rodzina przyszłego kompozytora z pewnością wpłynęła na drogę życiową Karola: ojciec grał na fortepianie i wiolonczeli, brat Feliks był pianistą, a siostra, Stanisława Szymanowska-Korwin – śpiewaczką.

Rok 1901 był niezwykle istotny w życiu młodego kompozytora. Po maturze przyjechał do Warszawy, gdzie stawiał pierwsze poważne muzyczne kroki. Ze swoimi rękopisami udał się do Emila Młynarskiego, założyciela i dyrektora Filharmonii Narodowej. Ten jednak nie zauważył w młodym muzyku wielkiego talentu i odesłał go z kwitkiem.

Szymanowski na przekór wszystkim podjął walkę o swoją muzyczną przyszłość. Uczęszczał na zajęcia do prof. Zygmunta Noskowskiego. Jednocześnie poznawał Warszawę, ludzi kultury i sztuki.

Rozkwit

W latach 1903–1905 przebywał w Berlinie, gdzie poznał się z Ryszardem Straussem, który stał się jego mistrzem na początku kompozytorskiej drogi. Zainspirowany jego muzyką, zaczął pisać swoje pierwsze symfonie. Szymanowski łączył klasyczne melodie szopenowskie z nowoczesną polską muzyką, a także z motywami regionalnymi.

W 1927 roku objął kierownictwo Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego. – Widzieliśmy Szymanowskiego, który jak wielkie, samotne drzewo na niemal pustym polu skupia na sobie wszystkie gromy ciskane na to, co było nowością, rewolucją, awangardą – wspominała czasy studiów i pierwsze kontakty z Szymanowskim jego uczennica, prof. Maria Dziewulska. – Dla  nas był symbolem naszych artystycznych marzeń, dążeń, umiłowań.

Pasja w szarym garniturze

W 1930 roku został pierwszym rektorem Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego. Jego studenci wspominają ogromne zaangażowanie w nauczanie i chęć przekazania pasji do muzyki. Szymanowski na zajęcia przyprowadzał swoich kolegów po fachu, mistrzów z europejskich filharmonii, organizował też zamknięte koncerty. Był dla swoich uczniów nie tylko mistrzem, ale i przyjacielem.

– Zawsze znakomicie ubrany, w stonowane kolory, jego ulubionym kolorem był szary – opisywał kompozytora krytyk muzyczny Jerzy Waldorff. – Szare ubranie, do tego wiśniowy krawat, szara perła w krawacie, małe szare wąsiki, szare oczy pod gęstymi brwiami, szpakowate włosy i na ustach, niedający się opisać, niesłychanie delikatny uśmiech. Uśmiech, który składał się z zażenowania, pewnego lęku, a jednocześnie z chęci podbicia tego, z którym rozmawiał.

W okresie pełnienia funkcji rektora Akademii Muzycznej w Warszawie był ciężko chory na gruźlicę. Przeniósł się do Zakopanego, skąd często wyjeżdżał na leczenie do Szwajcarii. Zmarł 29 marca 1937 roku w Lozannie podczas jednego z takich wyjazdów. Za twórczość muzyczną o wiekopomnym znaczeniu dla kultury polskiej i ogólnoświatowej prezydent Ignacy Mościcki nadał mu pośmiertnie, 2 kwietnia 1937 roku, Wielką Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski.

mb

Henryk Mikołaj Górecki przeszedł do historii popkultury jako autor najpopularniejszego arcydzieła muzyki współczesnej. Nagranie III Symfonii z 1992 roku zdobyło szczyty rankingów sprzedaży po obu stronach Atlantyku. Ale masowy sukces Symfonii "Pieśni żałosnych" nie przełożył się na podobne zainteresowanie innymi utworami Góreckiego.

Dlaczego tak się stało? Być może dlatego, że minimalistyczne arcydzieło Góreckiego z 1976 roku stanowi najpełniejszą syntezę jego oryginalnego stylu, a zarazem wyśmienicie wpisuje się w trwającą po dziś dzień modę na ambient i muzykę relaksacyjną. Z drugiej strony, sam kompozytor nie zabiegał nigdy o masowy sukces: w okresie największego zainteresowania swoją twórczością wyprowadził się do wsi Ząb pod Zakopanem (mówił o nim "moje miejsce na ziemi") oraz radykalnie zwolnił tempo pracy, komponując nie więcej niż jeden utwór rocznie i koncentrując się na bezpretensjonalnej, lecz mało spektakularnej muzyce chóralnej.

Górecki różnił się pod tym względem od swoich kolegów i rówieśników: Wojciecha Kilara, którego droga na światowe sale koncertowe wiodła przez Hollywood oraz Krzysztofa Pendereckiego, realizującego z rzemieślniczą pilnością i regularnością kolejne symfoniczne czy oratoryjne zamówienia.

Warto zaznaczyć, że artystyczne drogi najwybitniejszych przedstawicieli pokolenia urodzonego w latach 30. bardzo często się krzyżowały. Wszyscy rozpoczynali od fascynacji abstrakcyjnymi konstrukcjami oraz radykalną brzmieniowością XX-wiecznej awangardy, by w siódmej dekadzie minionego stulecia dokonać wolty ku bardziej tradycyjnym środkom wyrazu.

"Konwersja" Góreckiego miała przy tym najbardziej oryginalny i głęboki charakter. Kompozytor czerpał bowiem z rytmicznej, melodycznej i wyrazowej skarbnicy polskiej muzyki ludowej (w szczególności Śląska i Podkarpacia), dawnej oraz sakralnej. Kontynuował tym samym najlepsze wzorce "etnicznej nowoczesności" czy "narodowego uniwersalizmu", zaproponowane swego czasu przez Fryderyka Chopina, a rozwinięte przez Karola Szymanowskiego.

Można ubolewać, że Górecki nie wykorzystał sukcesu III Symfonii. Z drugiej strony to właśnie w pozornym wycofaniu kompozytora, specyficznej cierpliwości i niechęci wobec muzycznego pustosłowia tkwiła jego największa siła. Dzięki temu muzyka Góreckiego pozostanie częścią światowego dziedzictwa kulturowego jako dokument specyficznej epoki, szczególnego zakątka Europy oraz unikalnej osobowości.

mjm/im

Rok Moniuszki w Dwójce. Zaczęliśmy od "Halki" i nowych audycji

Sejm RP ustanowił rok 2019 Rokiem Stanisława Moniuszki dla uczczenia dwusetnej rocznicy urodzin kompozytora. W przyjętej uchwale napisano m.in. że dorobek Moniuszki imponuje różnorodnością, bogactwem melodycznym i głębokim zakorzenieniem w narodowej tradycji muzycznej, a jego wielkie opery takie jak "Halka" i "Straszny dwór" dotykają sedna idiomu polskości zarówno w warstwie tekstowej, jak i muzycznej. Podkreślono również, że Moniuszko był wzorem patrioty i – jak pisał w 1921 r. badacz jego twórczości Zdzisław Jachimecki – "krew z krwi i kość z kości Polakiem".

Te i inne stwierdzenia zawarte w uchwale sejmowej dobrze oddają to, co zwykliśmy myśleć o Moniuszce. Oto jego wizerunek powszechny, wyniesiony przez nas ze szkoły i powielany od półtora wieku. Ale przecież Moniuszko nie doczekał się dotąd żadnej porządnej monografii, a badania nad jego twórczością są zawstydzająco ubogie. Nigdy nie wydano drukiem kompletu dzieł operowych, brakuje również wielu nagrań. Jego najsłynniejsze opery znamy z XX-wiecznych opracowań. Z kolei wczesna twórczość Moniuszki jest niemal całkowicie zapomniana.

Stanisław Moniuszko bywa też nie tylko powodem naszej dumy, lecz także kompleksów. Bywa zestawiany z kompozytorami, obok których nigdy nie powinien się pojawić, zaś faktyczny kontekst jego twórczości przez lata nie był zauważany.

Wiedzę o najważniejszym po Chopinie polskim kompozytorze XIX wieku będziemy próbowali porządkować w audycji "Moniuszko – historia prawdziwa". Dwa razy w miesiącu wybitni moniuszkolodzy opowiadać będą o życiu kompozytora, zbadają źródła, inspiracje i konteksty jego twórczości, przeanalizują mniej znane utwory i odkryją zaskakującą zawartość najpopularniejszych dzieł. Gościem pierwszej odsłony cyklu był dr Grzegorz Zieziula z Instytutu Sztuki Polskiej PAN. Posłuchaj nagrania.

***

Tytuł audycji: Moniuszko – historia prawdziwa 

Prowadził:  Piotr Matwiejczuk

Data emisji: 9.01.2019

Godzina emisji: 22.00

pg/bch

Prof. Magdalena Dziadek zapytana o to, jak w kilku słowach mogłaby opisać postać Stanisława Moniuszki zwykłemu laikowi mówi, że przede wszystkim powiedziałaby, ze przemycał polskość w swojej muzyce. - Ta polskość w jego muzyce związana jest z muzyką ludową, pomimo tego, że Moniuszko nigdy jej nie używał - zapewnia ekspertka  dodając, że jego muzyka zawierała takie lelementy, które były oparte na przykład o rytmy mazurkowe. - Dlatego, gdy słuchamy Moniuszki, wyczuwamy w jego dziełach coś przypominającego muzykę ludową - mówi.

Gość Jedynki zachęca do poczytania zagranicznych recenzji dotyczących twórczości polskiego kompozytora, gdyż uważa, że polskie recenzje mają wydźwięk propagandowy i będą przesycone samymi pochwałami na temat artysty. Ocenia również, że Stanisław Moniuszko był konserwatystą. Zarówno w życiu, jak i w muzyce. 

Dowiedzieliśmy się również, że na jego gust muzyczny wpłynęły liczne podróże. - Kiedy pojechał do Berlina poznał muzykę chodząc na spektakle operowe. Nowa estetyka muzyczna wpłynęła na jego twórczość na całe życie  - mówi Magdalena Dziadek. Twierdzi, że nie sposób ustalić listę preferencji muzycznych kompozytora, gdyż one ciągle ewoluowały.

Dlaczego "Halka" stała się tak słynnym dziełem polskiego artysty? Spotkania z jakimi artystami wpłynęły na jego życie? Co zaszkodziło jego muzyce?

W audycji także zaproszenia teatralne Ewy Heine.

Zapraszamy do wysłuchania całego nagrania.

***

Tytuł audycji: Kultura przed snem w ramach pasma Kulturalna Jedynka

Prowadzi: Magdalena Mikołajczuk

Gość: prof. dr hab. Magdalena Dziadek (Instytut Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego)

Data emisji: 28.04.2019

Godzina emisji: 22.05

K.A/kh