Historia

Bitwa o Ławicę. Największy łup w historii polskiego oręża

Ostatnia aktualizacja: 06.01.2024 05:55
Na 200 milionów marek wyceniany była broń, amunicja i sprzęt, które powstańcy wielkopolscy zdobyli dokładnie 105 lat temu na podpoznańskim lotnisku. Starcie trwało zaledwie 20 minut. 
Samolot i piloci z 2. Eskadry Wielkopolskiej na froncie pod Jarocinem, 1919
Samolot i piloci z 2. Eskadry Wielkopolskiej na froncie pod Jarocinem, 1919Foto: Wikipedia/domena publiczna

Skrzydlaty miecz Damoklesa

Powstańcom Wielkopolskim bardzo szybko udało się opanować Poznań. Już dzień po wybuchu walk w ich rękach znajdowały się kluczowe strategicznie miejsca – Cytadela i dworzec kolejowy. Powstańcy odnosili sukcesy w całej prowincji, docierając aż do Inowrocławia. Ostatnim znaczącym punktem w okolicy Poznania, który znajdował się w rękach Niemców, było lotnisko w Ławicach.

Stacjonował tutaj niemiecki Zapasowy Oddział Lotniczy numer 4 (Flieger Ersatz Abteilung Nr 4). W bazie znajdowały się używane m.in. do bombardowań samoloty LVG C.V. Z każdym dniem rosło zagrożenie, że Niemcy zdecydują się użyć ich do ataku na opanowane przez Polaków miasto.

5 stycznia powstańcy wysłali do dowodzącego załogą lotniska por. Fishera emisariuszy w celu wynegocjowania warunków kapitulacji.

powstanie wielkopolskie nac 1200.jpg
Powstanie Wielkopolskie. Rewolucja jak rzodkiewka i pieruńskie buciory. Posłuchaj wspomnień uczestników

"Część niemieckiej rady żołnierskiej godziła się na wymarsz z wszelkimi honorami, na co jednak myśmy się nie zgadzali, żądając bezwzględnej kapitulacji. Niemcy o kapitulacji nawet słyszeć nie chcieli i oświadczyli gotowość bronienia się do ostatniej kropli krwi oraz zagrozili wysadzeniem Ławicy w powietrze" pisał we wspomnieniach Wiktor Pniewski, powstaniec i pilot. "Równocześnie zaznaczyli, że wysadzą też w powietrze Fort VII, w pobliżu Ławicy, w którym przechowywano kilkaset ton bomb lotniczych" dodawał.

Lotnisko Ławica. Fot.: NAC Lotnisko Ławica. Fot.: NAC

Olbrzymi łup

W czasie I wojny światowej licząca 250 osób niemiecka załoga lotniska składała się w jednej czwartej z Polaków. Wielu z nich było członkami Polskiej Organizacji Wojskowej. Kiedy pod koniec 1918 roku kontrolę nad lotniskiem przejęła niemiecka rada żołnierska, Polacy wprowadzili do niej swoich przedstawicieli i zdołali zablokować decyzję o wywiezieniu cennego sprzętu do Frankfurtu. Wiedza powstańców, którzy do niedawna służyli w Ławicach, na temat lotniska i sił nieprzyjaciela była kluczowa dla planowanego ataku.

Rozległy, płaski teren lotniska nie stanowiłby łatwego celu dla powstańców, gdyby nie to, że dysponowali oni artylerią. Główne siły powstańców – blisko 400 żołnierzy - zaatakowały od strony wsi Ławica. Pozorowany atak od strony miasta wykonał pięćdziesięcioosobowy oddział strzelców konnych. Decydujące znaczenie miały jednak armaty. Pięć wystrzałów, z których jeden trafił w wieżę obserwacyjną lotniska, wystarczyło, by zmusić Niemców do poddania.

W ręce powstańców trafiła olbrzymia ilość sprzętu i amunicji, w tym 300 samolotów. Kilkadziesiąt z nich było gotowych do lotu. W obawie przed kontratakiem Niemców, większość sprawnych maszyn ewakuowano do Warszawy. Ich przelot – już w biało-czerwonych barwach – nad Poznaniem wywołał entuzjazm mieszkańców.

W ręce powstańców wpadło kilkaset samolotów. Na zdjęciu: maszyny przechowywane w hali zeppelinów. Fot.: NAC W ręce powstańców wpadło kilkaset samolotów. Na zdjęciu: maszyny przechowywane w hali zeppelinów. Fot.: NAC

Nalot, którego nie było?

7 stycznia, w odwecie za zajęcie lotniska, Niemcy przypuścili ataki lotnicze na walczących pod Nakłem powstańców oraz na sam Poznań. W mieście wybuchła panika.

Chcąc zapobiec dalszym nalotom, polscy piloci bez pozwolenia dowództwa, podjęli decyzję o zbombardowaniu lotniska we Frankfurcie nad Odrą. 9 stycznia 1919 roku, sześć samolotów z biało-czerwonymi szachownicami na skrzydłach, przypuściło pierwszy w historii polskiego lotnictwa atak bombowy. Tak przynajmniej twierdzi Kazimierz Sławiński, autor monografii „Ławica – poznańskie lotnisko”, powołując się na relację Pniewskiego.

Dziś część historyków podważa prawdziwość informacji o nalocie na Frankfurt.

- Takiego nalotu nie było. Jest to bezsprzecznie udowodnione. Ksiądz Robert Kucieński przeszukał Centralne Archiwum Wojskowe. O tym nalocie nie ma śladu ani w raportach, ani we wnioskach odznaczeniowych. Historyk dziejów Wielkopolski dr Marek Rezler po zleceniu zbadania frankfurckiej prasy wydawanej w tamtym okresie, nie znalazł żadnego śladu o nalocie dokonanym przez powstańców wielkopolskich – mówił w rozmowie z portalem PolskieRadio24.pl dr Mariusz Niestrawski, autor monografii "Polskie Wojska Lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918-1921)".

Samoloty, których nie ewakuowano do Warszawy, posłużyły do sformowania 2 Eskadry Wielkopolskiej (przemianowanej wkrótce na 13 Eskadrę Myśliwską). Jej piloci aż do lipca wykonywali loty patrolowe nad ciągle niespokojną granicą polsko-niemiecką.

bm

Czytaj także

Powstanie Wielkopolskie - niezwykłe zwycięstwo

Ostatnia aktualizacja: 27.12.2020 06:00
W Poznaniu po drodze do Warszawy, mimo protestu władz niemieckich zatrzymuje się Ignacy Paderewski. Witają go przystrojone domy i tłumy na ulicach. Paderewski wygłasza przemówienie do rodaków, a ci w narodowościowym zrywie rozpoczynają powstanie. Wszystko to dzieje się 27 grudnia 1918.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Taczak. Pierwszy dowódca powstania wielkopolskiego

Ostatnia aktualizacja: 08.04.2023 05:55
Na tym kapitanie rezerwy armii niemieckiej, świeżo mianowanym majorze w Wojsku Polskim, spoczęło tytaniczne zadanie organizacji zrywu w Wielkopolsce w jego pierwszych dniach. Stanisław Taczak, jak na osobę, której dowództwo przypadło właściwie przypadkowo, wyszedł z tego wyzwania obronną ręką. Dziś 150. rocznica urodzin pierwszego dowódcy Powstania Wielkopolskiego. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie Wielkopolskie. Rewolucja jak rzodkiewka i pieruńskie buciory. Posłuchaj wspomnień uczestników

Ostatnia aktualizacja: 27.12.2023 05:55
W Archiwum Polskiego Radia i Radia Wolna Europa zachowały się nagrania wspomnień świadków walk w Wielkopolsce. Żołnierze, politycy, społecznicy i zwykli mieszkańcy po latach wspominali atmosferę i przebieg zwycięskiego zrywu. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie Wielkopolskie na prowincji

Ostatnia aktualizacja: 27.12.2023 05:40
Rozpoczęte 27 grudnia 1918 roku powstanie wielkopolskie nie ograniczało się terytorialnie jedynie do stolicy regionu - Poznania. Wkrótce do walki przystąpili mieszkańcy innych wielkopolskich miast.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bombardowanie Frankfurtu nad Odrą. Nalot, którego nie było?

Ostatnia aktualizacja: 09.01.2024 05:45
9 stycznia 1919 roku powstańcy wielkopolscy poderwali do lotu zdobyte na poznańskim lotnisku Ławica niemieckie samoloty i zbombardowali Frankfurt nad Odrą. Jednak według historyka lotnictwa Mariusza Niestrawskiego... jest to nieprawda.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zaczęło się od Cykacza. Początki Polskich Zakładów Lotniczych

Ostatnia aktualizacja: 21.12.2020 05:40
93 lata temu, 21 grudnia 1927 roku, Rada Ministrów wydała rozporządzenie o wydzieleniu Państwowych Zakładów Lotniczych. Zakłady powstały z przekształcenia Centralnych Warsztatów Lotniczych (CWL) w Warszawie.
rozwiń zwiń