Garść podstawowych informacji
- Nazwa wyspy związana jest z wyprawą Holendra Jakuba Roggeveena, który zobaczył ją po raz pierwszy w Niedzielę Wielkanocną roku 1722 – mówił geograf Tadeusz Sokołowski w audycji "Tajemnice Wyspy Wielkanocnej".
29:43 tajemnice wyspy wielkanocnej___f 24295_tr_0-0_11608092d4ee1d4b[00].mp3 Tadeusz Sokołowski, geograf, i Marek Bogatek, podróżnik, opowiadają o swoich doświadczeniach z podróży na Wyspę Wielkanocną. Audycja Marzanny de Latour "Tajemnice Wyspy Wielkanocnej". (PR, 17.04.1981)
Przez samych tubylców natomiast wyspa jest nazywana Rapa Nui i Te Pito o Te Henua.
Położona jest w samym sercu Oceanu Spokojnego, co czyni z niej najbardziej osamotnioną i odosobnioną wyspą na naszej planecie - od najbliższego lądu dzieli ją ponad dwa tysiące kilometrów.
Pod względem administracyjnym natomiast Wyspa Wielkanocna należy do Chile i jest częścią regionu Valparaiso. Co ciekawe na mocy uchwały z 1995 roku ludność napływowa nie może nabywać ani posiadać ziemi na wyspie, a od 2009 roku mieszkać na niej mogą jedynie autochtoni, ich małżonkowie i potomkowie.
Wyspa Wielkanocna obejmuje obszar zaledwie 163,6 km², a zamieszkuje ją niespełna osiem tysięcy osób. Jednakże prawie połowa jej terenów znajduje się w granicach Parku Narodowego Rapa Nui, powstałego w 1935 roku.
Jest zbudowana ze skały magmowej, pochodzącej z tamtejszych dwóch wygasłych wulkanów. Cała jest więc pokryta siecią jaskiń i tuneli.
- Jaskinie od zawsze […] były miejscami zamieszkania dla znacznej części populacji wyspy. Były także zbiornikami na wodę, ogrodami […], świątyniami, wreszcie pełniły funkcję grobowców, świątyń i miejsc, w których można było się ukryć w momencie zagrożenia […] – wspominał archeolog dr Maciej Sobczyk w audycji "Podziemny świat Wyspy Wielkanocnej".
16:34 podziemny świat wyspy wielkanocnej___v2018006016_tr_0-0_14728993d4ebe59b[00].mp3 Archeolog dr Maciej Sobczyk opowiada o swojej pracy przy wykopaliskach na wyspie Rapa Nui. Audycja Katarzyny Kobyleckiej "Podziemny świat Wyspy Wielkanocnej". (PR, 23.03.2018)
Historia pełna znaków zapytania
Naukowcy od wielu lat spierają się, co do tego, kiedy i przez kogo wyspa została zasiedlona, a także co było przyczyną upadku tamtejszej kultury.
Obecnie uznaje się, że ludzie przybyli na Wyspę Wielkanocną około XIII wieku. Z pochodzenia byli Polinezyjczykami, a nie – jak to mówiły wcześniejsze hipotezy – mieszkańcami Ameryki Południowej. Jak podkreślają badacze, tubylcy prężnie rozwijali swoją kulturę - budowali chociażby posągi. Pod koniec XVII bądź XVIII wieku ich cywilizacja jednak zamarła.
Jak wspominał podróżnik Marek Bogatek w audycji "Tajemnice Wyspy Wielkanocnej", według miejscowej legendy doprowadził do tego konflikt, który rozgorzał pomiędzy dwoma plemionami zamieszkującymi Wyspę Wielkanocną. Podobno przyczyną wybuchu wojny było przeludnienie wyspy i klęska głodu, która zmuszała mieszkańców nawet do kanibalizmu.
Taka wersja wydarzeń jest możliwa, ale nie jest pewna. Zdaniem profesor Zuzanny Jakubowskiej-Vobrich z Instytutu Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, prawdopodobnie nie było żadnej wojny pomiędzy autochtonami. W momencie upadku ich cywilizacji ludność Wyspy Wielkanocnej wynosiła około dwóch tysięcy osób. Wszyscy byli zresztą w jakiś sposób ze sobą spokrewnieni. Badania szczątków ówczesnych Polinezyjczyków dowodzą także, że tubylcy nie byli niedożywieni. Jeżeli na wyspie dochodziło do aktów kanibalizmu, to były one częścią obrządków religijnych.
17:36 mity wyspy wielkanocnej___v2017010439_tr_0-0_14126187d4ed718a[00].mp3 Popularne mity związane z Rapa Nui obala profesor Zuzanna Jakubowska-Vorbich, kulturoznawczyni i językoznawczyni specjalizująca się w historii Wyspy Wielkanocnej. Audycja Katarzyny Kobyleckiej "Mity Wyspy Wielkanocnej" z cyklu "Eureka". (PR, 30.06.2017)
Skrawki kultury
Wielkie, kamienne posągi "moai" są wizytówką wyspy. Pozostało ich 887, jednak wiemy, że kiedyś było ich znacznie więcej. Zostały one wykonane ze skał wulkanicznych. Nie znamy przeznaczenia posągów, choć domyślamy się, że mogą być one przedstawieniami bóstw, bądź przodków autochtonów. Nie mamy także informacji o tym, w jaki sposób mieszkańcy przemieszczali ciężkie bloki, potrzebne do budowy "moai". Jest to o tyle zastanawiające, że niektóre rzeźby mają ponad 6 metrów wysokości i ważą ponad 18 ton. Na wyspie znajduje się także wiele niedokończonych posągów – nie wiemy, dlaczego budowniczy nagle porzucili swoje projekty.
Od lat 90. XX wieku "moai" znajdują się na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
jb
Źródła:
Andrzej Jaguś, Robert Machowski, Mariusz Rzętała, Wyspa Wielkanocna. Tajemniczy skrawek lądu na Pacyfiku, Geografia w szkole 2/2014, s. 16-18.
