Historia

Obóz Wielkiej Polski. Dmowski jednoczy młodych endeków przeciwko sanacji

Ostatnia aktualizacja: 04.12.2023 05:45
Założona po zamachu majowym masowa organizacja była odpowiedzią na pogwałcenie przez Józefa Piłsudskiego zasad parlamentaryzmu. Opierała się na radykalnej młodzieży, która z fascynacją spoglądała w stronę włoskiego faszyzmu.
Akademia ku czci Romana Dmowskiego Obozu Wielkiej Polski. Scena Teatru imienia Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach podczas akademii.
Akademia ku czci Romana Dmowskiego Obozu Wielkiej Polski. Scena Teatru imienia Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach podczas akademii. Foto: NAC/dp

97 lat temu, 4 grudnia 1926, w Poznaniu doszło do powołania do życia Obozu Wielkiej Polski, pozaparlamentarnej organizacji politycznej obozu narodowego, której celem był sprzeciw wobec pomajowych rządów piłsudczyków i promocja idei narodowej.

Pokłosie zamachu majowego

- Gdy doszło do zamachu majowego Stronnictwo Narodowe stanęło wobec trudnych dylematów. Zdobycie większości w Sejmie właściwie nie wchodziło w rachubę i było rzeczą pewną, że Piłsudski nigdy tego werdyktu głosowania powszechnego by nie uznał. Z drugiej strony endecy nie mieli żadnej szansy zrobienia zamachu stanu przy pomocy wojska czy policji – wskazywał publicysta Wacław Zbyszewski w felietonie na antenie Radia Wolna Europa.


Posłuchaj
08:02 Obóz Wielkiej Polski 1.mp3 Felieton Wacława Zbyszewskiego z cyklu "Wybitni Polacy" poświęcony założeniu Obozu Wielkiej Polski. (RWE, 8.08.1983)

 

Po przewrocie majowym doszło do sytuacji paradoksalnej, bo Piłsudski, przejmując władzę siłą, nie posiadał zaplecza parlamentarnego. Największą siłą parlamentarną pozostawali chadecy i endecy. Sanacja nie miała charakteru masowego ruchu. Sposobem na utrzymanie władzy było więc takie manipulowanie wyborami, by przeciwnicy nie byli w stanie uzyskać większości parlamentarnej. Endecy nie mogli liczyć na sukces parlamentarny w kolejnych wyborach.

- Dmowski zrozumiał to momentalnie po zamachu majowym i zaraz postawił krzyżyk na swoim klubie poselskim oraz jego działalności parlamentarnej. Swoją drogą nie był nigdy swoim klubem zachwycony i nie podzielał bezbrzeżnej admiracji wielu endeków dla instytucji francuskiej III Republiki, ani w głowie mu było bronić konstytucji marcowej i sejmowładztwa. W gruncie rzeczy wcale się nie przejmował kresem sejmokracji – oceniał Wacław Zbyszewski.

Masowy ruch młodych-niezadowolonych

- Dmowski doszedł do przekonania, że władzę Piłsudskiemu może odebrać wielki, masowy ruch, który siłą odsunie obóz piłsudczykowski od władzy – wyjaśniał prof. Tomasz Nałęcz w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku".


Posłuchaj
30:18 roman dmowski___3586_95_iv_tr_0-0_98924031e0f0357[00].mp3 Postać Romana Dmowskiego przybliżają prof. Tomasz Nałęcz i Michał Kamiński w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku". (PR, 12.02.1995)

 

Obóz Wielkiej Polski miał przede wszystkim jednoczyć rozbity ruch narodowy wokół wspólnego celu odsunięcia sanacji od władzy. Przy czym to "jednoczenie" opierało się głównie na zmianie pokoleniowej i poszukiwaniu nowego ducha zdolnego do przeciwstawienia się piłsudczykom.

Na czele stała Wielka Rada, w której składzie znaleźli się m.in. Roman Dmowski (z tytułem Wielkiego Oboźnego), Tadeusz Bielecki i Roman Rybarski. Za symbol organizacji wybrano tzw. Mieczyk Chrobrego – Szczerbiec owinięty biało-czerwoną flagą. Strój w kolorze piaskowym i salut rzymski były z kolei widocznymi przejawami inspiracji włoskim faszyzmem Benito Mussoliniego.  

Manifestacja w Poznaniu przeciwko niemieckim tendencjom do rewizji granic z Polską. Widoczny transparent "Młodzi Obozu Wielkiej Polski". Manifestacja w Poznaniu przeciwko niemieckim tendencjom do rewizji granic z Polską. Widoczny transparent "Młodzi Obozu Wielkiej Polski".

- Posiadał on partię posłuszną, zdyscyplinowaną, omal zmilitaryzowaną. Już przed zamachem majowym wielu endeków znajdowało się pod urokiem faszyzmu. Po maju ten urok znalazł bardzo wielu adeptów zwłaszcza wśród młodzieży uniwersyteckiej – wyjaśniał Wacław Zbyszewski. - Ta młodzież wychowana już na wyższych uczelniach w Polsce, dużo liczniejsza niż kiedykolwiek przedtem, często niedouczona, bo jej lata szkolne przypadły na okres wojny, pochodząca z inteligencji, ale zubożałej, znalazła się w po studiach w tragicznej sytuacji. Studia te, nierzadko humanistyczne i często po łebkach w kraju bardzo ubogim nie znajdowały poza szkolnictwem i administracją żadnego ujścia. Otóż te stanowiska po zamachu majowym zostały obsadzone przez eks-legionistów, peowiaków i zawodowych wojskowych.

W programie OWP podkreślano wagę interesu narodowego, którego funkcją był interes państwowy (w odróżnieniu od sanacji, która na pierwszym miejscu stawiała zagadnienie państwowości). Deklarowano sprzeciw wobec rosnących, zdaniem członków organizacji, wpływów mniejszości narodowych. W związku z tym należało, zdaniem ideologów OWP, dążyć do wykluczenia mniejszości z życia społecznego lub spolonizowania. Odwoływano się też do wiodącej roli katolicyzmu w życiu narodu.

Delegalizacja ruchu

OWP szybko stała się jedną z największych organizacji politycznych w kraju. Zrzeszała, według różnych rachunków od 200 tys. do 300 tys. osób. Dlaczego, posiadając taką siłę, Dmowski nie zdecydował się na przejęcie władzy siłą na wzór Mussoliniego?

- Między Obozem Wielkiej Polski Dmowskiego i faszyzmem Mussoliniego istniała zasadnicza różnica. Ten drugi chciał władzy, całej władzy i wyłącznej władzy zaraz i natychmiast. Dmowski zachowywał się tak, jakby władzy dla siebie nie chciał. Chciał zwycięstwa swojej ideologii. Żądał rządu dusz. Takie zwycięstwo jest zawsze zwycięstwem pośmiertnym – oceniał Wacław Zbyszewski.


Posłuchaj
09:08 Obóz Wielkiej Polski 2.mp3 Felieton Wacława Zbyszewskiego z cyklu "Wybitni Polacy" poświęcony ideowym podstawom Obozu Wielkiej Polski. (RWE, 29.05.1984)

 

Niemniej wielkość ruchu niepokoiła władze sanacyjne, w związku z czym dochodziło do aresztowań członków Obozu Wielkiej  Polski. Wśród oskarżeń wysuwano przede wszystkim aspekt "ekscesów i zaburzeń", "podsycania nienawiści rasowej i partyjnej" oraz "podburzania ludności przeciwko władzom państwowym".

Działania przeciwko Obozowi Wielkiej Polski nasiliły się w latach 30. Kampanię przeciw OWP zakończyła delegalizacja organizacji w marcu 1933 roku. Rok później młodzi i najbardziej radykalni członkowie organizacji, wśród nich m.in. Jan Mosdorf i Bolesław Piasecki, założyli Obóz Narodowo-Radykalny.

bm

 

 

Czytaj także

Juliusz Kaden-Bandrowski. "Najtęższe pióro II Rzeczpospolitej"

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2024 05:30
Prozaik i publicysta, działacz społeczno-polityczny. Przystąpił do ruchu niepodległościowego Józefa Piłsudskiego. Jedna z czołowych osobistości życia kulturalnego i literackiego w okresie międzywojennym. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tadeusz Bielecki – następca Dmowskiego

Ostatnia aktualizacja: 30.01.2017 06:01
30 stycznia 1901 urodził się Tadeusz Bielecki, sekretarz i następca Romana Dmowskiego, prezes Tymczasowej Rady Jedności Narodowej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bogusław Miedziński – propagandysta sanacji

Ostatnia aktualizacja: 22.03.2024 05:32
– Zaczynał swoją karierę jako młody ideowiec, był jednak zbyt cynicznym graczem – tak rozwój kariery Bogusława Miedzińskiego ocenił historyk dr Janusz Osica na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Roman Dmowski i jego polityczne koncepcje

Ostatnia aktualizacja: 02.04.2017 18:14
Droga do polityki Romana Dmowskiego nie była jednak prosta. - Cała kariera życiowa Dmowskiego może być traktowana jako przykład społecznego awansu w tym najlepszym tego słowa  znaczeniu. Jego ojciec z trudem składał litery, w przypadku matki było trochę inaczej, ale nie wiadomo, czy w domu były jakieś książki - opowiada prof. Krzysztof Kawalec. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

O Romanie Dmowskim w stulecie odzyskania niepodległości

Ostatnia aktualizacja: 11.07.2018 23:30
Był twórcą polskiej myśli narodowej i jednym z ojców niepodległości. Do dziś postać ta budzi wśród historyków, publicystów czy polityków spore kontrowersje. Dlaczego? Jaką wizję Polski miał Roman Dmowski? 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sprawa Czechowicza. Jak sanacja wyciągała z budżetu pieniądze na własną kampanię

Ostatnia aktualizacja: 20.03.2024 05:40
95 lat temu, 20 marca 1929, Sejm uchwalił wniosek o postawienie przed Trybunałem Stanu skarbu Gabriela Czechowicza, oskarżonego o przekazanie z budżetu państwa do dyspozycji premiera Józefa Piłsudskiego 8 mln zł na akcję wyborczą BBWR. Było to jedyne w II RP postępowanie przed Trybunałem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Dariusz Gawin: Roman Dmowski proponował Polakom grę w nowoczesność

Ostatnia aktualizacja: 05.01.2020 20:01
Dariusz Gawin, historyk idei z Polskiej Akademii Nauk mówił, że Roman Dmowski "zachęcał Polaków do tego, żeby się zmieniali, byli jeszcze bardziej nowocześni". - Jeżeli Polacy nie nauczą się nowoczesności to po prostu wylądują na marginesie - mówił gość PR24 o poglądach tego polityka.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Przewrót majowy. O tym, jak Piłsudski chciał obalić polską sejmokrację

Ostatnia aktualizacja: 15.05.2024 05:46
15 maja 1926 marszałek Sejmu Maciej Rataj powołał nowy rząd na czele z Kazimierzem Bartlem -  piętnasty gabinet urzędujący od czasów zakończenia I wojny światowej. Decyzja ta była skutkiem przewrotu majowego marszałka Józefa Piłsudskiego - zbrojnego zamachu stanu, który rozpoczął trzynastoletnie autorytarne rządy sanacji.
rozwiń zwiń