Józef Pius Dziekoński - jeden z najpłodniejszych architektów sakralnych

4 lutego 1927 roku, zmarł w Warszawie wybitny architekt Józef Pius Dziekoński. W jego dorobku jest ponad 240 kościołów i budowli sakralnych, zarówno w pełni zaprojektowanych i wybudowanych, jak i tych, które przebudowywał i restaurował.

Józef Pius Dziekoński, architekt

Foto: Polona/domena publiczna

Uhonorowany przez papieża

Za swoje dzieło stworzenia tylu świątyń i budowli sakralnych został odznaczony decyzją papieża watykańskim Orderem Świętego Grzegorza Wielkiego. Oprócz tego państwo polskie uhonorowało go także Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a Politechnika Lwowska tytułem honoris causa. Zaprawdę trudno nie docenić tak ogromnego dorobku naszego architekta i konserwatora zabytków.

Urodzony z początkiem maja 1844 roku w Płocku określany jest mianem jednego z najwybitniejszych, a z pewnością najpłodniejszym przedstawicielem historyzmu w polskiej architekturze. Styl ten, często deprecjonowany mianem kierunku nietwórczego i eklektycznego, którego podstawą było naśladownictwo minionych epok. W architekturze styl ten zbiegał się z romantyzmem, także jako przynajmniej częściowe przeciwstawienie się klasycyzmowi. Często też specjaliści architektury określają dość specyficzny styl narodowy Dziekońskiego mianem stylu wiślano-bałtyckiego.

Kościoły warszawskie

W swoim dorobku ma ponad 240 budowli, a wśród nich ponad 60 kościołów, z których na specjalne znaczenie zasługują choćby katedra Wniebowzięcia NMP w Białymstoku, kościół św. Jana Chrzciciela w Tczowie oraz kościół św. Katarzyny w Grybowie. Jednak jednymi z najsłynniejszych jego dzieł, stojącymi do dnia dzisiejszego są dwa kościoły warszawskie: Bazylika katedralna św. Michała Archanioła i św. Floriana, zwana potocznie kościołem św. Floriana, to kościół parafialny o randze bazyliki mniejszej i funkcji katedry diecezji warszawsko-praskiej położony przy ul. Floriańskiej 3 na Starej Pradze w dzielnicy Praga Północ oraz Kościół Najświętszego Zbawiciela – kościół położony w Śródmieściu Południowym, przy placu Zbawiciela 1.

Kościół św. Floriana na warszawskiej Pradze, fot. Wikipedia/domena publiczna

Projekty niesakralne

Natomiast, kiedy szukamy budowlę poza nurtem sakralnym na szczególną uwagę zasługuje stojąca do dzisiaj, piękna Kamienica Władysława Ławrynowicza albo Kamienica Portera jest to neogotycka kamienica położona przy Alejach Ujazdowskich 22. Dziś kamienica jest siedzibą Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych. Warto zajrzeć do licznych zestawień prac architekta, zarówno tych jeszcze stojących, te warto także odwiedzić i podziwiać osobiście, jak i tych już nieistniejących, a wyliczanych i udokumentowanych. W wielu miejscach przedwojennej Warszawy można było znaleźć jego projekty oraz liczne rozbudowy i restauracje.

Portal "e-kartka z Warszawy" wystawia architektowi ciekawą biografię dokonań: "W późniejszym okresie, pracując indywidualnie, dał się poznać jako autor neogotyckich kamienic: wzniesionej dla rodziny cukierników Zambonich przy ul. Marszałkowskiej 127 oraz dla Władysława Ławrynowicza stojącej pod obecnym adresem Al. Ujazdowskie 22. Największym jednak jego warszawskim dziełem jest rozległy kompleks szpitala Dzieciątka Jezus, który powstał wzdłuż ulicy Nowowiejskiej. Dziekoński zaprojektował nowoczesny zespół, na który składają się wolnostojące pawilony, z własną kotłownią, budynkiem administracyjnym od strony obecnej ul. Lindleya, a także dwiema świątyniami: katolicką kaplicą na rogu ul. Nowogrodzkiej i Lindleya, oraz cerkwią na rogu ul. Oczki i Lindleya. Druga część szpitala, znajdująca się w widłach ul. Koszykowej i Nowogrodzkiej, mieściła klinikę położniczą, sierociniec i dom wychowawczy dla dzieci i dorastających".

Dom dla ubogich chłopców, fot. Wikipedia/domena publiczna

Kunszt architektoniczny

Szczególnym uwzględnieniem zostały podjęte także znane budowle sakralne Warszawy, z których "Oprócz nieistniejącego kościoła św. Rodziny przy ul. Księdza Siemca jest autorem dwóch ważnych dla miasta kościołów – św. Stanisława w parafii św. Wojciecha przy ul. Wolskiej a także kościoła św. Floriana – obecnie w randze bazyliki katedralnej diecezji warszawsko-praskiej. Obydwa wzniesione w stylu neogotyckim z wysokimi wieżami stały się charakterystycznymi punktami na religijnej mapie miasta".

Możemy także podziwiać kunszt rozbudowy kolejnej znanej świątyni w Warszawie: "Kolejną spektakularną świątynią wzniesioną, a w zasadzie rozbudowaną przez Dziekońskiego był kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży. Niewielki obiekt zaprojektowany przez Chrystiana Aignera został potężnie rozbudowany przez Dziekońskiego poprzez wzniesienie nowej kopuły, dobudowanie nawy południowej, pod którą znalazł się kościół dolny, a także budowę dwóch wież".

Dlatego też, warto zwrócić uwagę na tę specjalną rocznicę śmierci jednego z najwybitniejszych polskich architektów sakralnych. Można także odwiedzić na warszawskich Powązkach grób rodzinny. Pamiętajmy, że szczególnie w czasach drugiej Rzeczpospolitej prasa zachwycała się jego budowlami... choćby dlatego, że można było spotkać je dosłownie na każdym kroku.

PP