Najdłużej panujący
3. Zygmunt III
19 sierpnia 1587 roku zaledwie 21-letni Zygmunt, dzięki poparciu potężnego kanclerza Jana Zamoyskiego, został obrany królem państwa polsko-litewskiego. Burzliwa elekcja, podczas której przeciwnicy magnata zaprosili do objęcia tronu arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, doprowadziła do wojny domowej. Ostatecznie Zamoyski pokonał swoich wrogów w walnej bitwie, a Zygmunt III Waza został koronowany 27 grudnia 1587 roku.
Zygmunt III Waza. Obraz Pietera Soutmana z 1624 roku. Fot. Wikimedia/domena publiczna
Początek jego rządów nie należał do najłatwiejszych. Waza znał doskonale język polski, ale cechował się małomównością, co irytowało rozmiłowaną w sztuce oratorskiej szlachtę. Nie posiadał też żadnego doświadczenia politycznego, więc kanclerz Zamoyski próbował owinąć go sobie wokół palca. Zygmunt mimo to uparcie dążył do realizacji swoich celów, które nie zawsze szły w parze z interesem państwa.
13:16 polscy władcy i królowie - zygmunt iii waza bez dzwiekow.mp3 O Zygmuncie III opowiada dr hab. Konrad Bobiatyński. Audycja Katarzyny Kobyleckiej "Polscy władcy i królowie" (PR, 13.11.2016)
- Król ten niewątpliwie identyfikował rację stanu Rzeczypospolitej z własnym interesem dynastycznym. Dlatego właśnie wciągnął państwo polsko-litewskie w wojnę ze Szwecją w 1598 roku i rozpoczął ciąg wojen z tym krajem, który trwał do 1629 roku i nie przyniósł Rzeczypospolitej żadnych korzyści – mówił na antenie Polskiego Radia historyk dr hab. Konrad Bobiatyński.
Wojny z Moskwą, poza wspaniałymi zwycięstwami polskiego i litewskiego oręża, również nie dały Rzeczypospolitej długotrwałych korzyści.
Czytaj także:
Bitwa pod Kircholmem - miażdżąca moc husarii
Dymitriady. Polskie awantury na moskiewskiej ziemi
Prywatnie Zygmunt był człowiekiem o wielu zainteresowaniach. Monarcha kolekcjonował sztukę, a nawet sam malował obrazy. Potrafił naprawiać zegary, wytwarzał meble, parał się alchemią i złotnictwem, grał w XVI-wieczną odmianę piłki nożnej. Pierwszy polski monarcha z dynastii Wazów był poliglotą oraz człowiekiem niezwykle pobożnym i skromnym.
- Przez pierwsze dwie dekady trudno mu było zdobyć uznanie poddanych, natomiast bardzo długi okres rządów sprawił, że jego majestat pod koniec życia cieszył się powszechną miłością – stwierdził historyk w audycji "Polscy władcy i królowie".
Zygmunt III Waza zmarł 30 kwietnia 1632 roku, kilka miesięcy przed 45. rocznicą objęcia władzy.
2. Kazimierz Jagiellończyk
Kazimierz Jagiellończyk przyszedł na świat 30 listopada 1427 roku w Krakowie. Narodzinom przyszłego króla towarzyszyła otoczka skandalu ze względu na podeszły wiek jego ojca – Władysława Jagiełły – co rodziło złośliwe plotki. Ostatecznie matka Kazimierza Zofia Holszańska została oczyszczona z zarzutów o zdradę, a sam syn był łudząco podobny do Jagiełły.
Po śmierci ojca w 1434 roku władzę w Polsce przejął starszy brat Kazimierza, 10-letni Władysław Warneńczyk. Sześć lat później w Wilnie zmarł Zygmunt Kiejstutowicz, a nowym wielkim księciem litewskim w wieku 13 lat wybrany został Kazimierz. Wielkoksiążęcego tronu nie objął Władysław, ponieważ w tym samym roku przeprowadził się do Węgier, gdzie obrano go królem. Gdy w 1444 roku starszy z synów Jagiełły zginął w bitwie pod Warną, polscy możni zdecydowali się powierzyć tron Kazimierzowi. Ten jednak wcale się nie palił do wyprowadzki z Wilna.
Ostatecznie po długich negocjacjach wielki książę litewski przybył do Krakowa, gdzie 25 czerwca 1447 roku został koronowany na króla Polski.
Kazimierz IV Jagiellończyk, fragment obrazu Jana Matejki. Fot. Wikimedia/domena publiczna
Najważniejszym wydarzeniem z okresu jego rządów była wojna z Zakonem Krzyżackim. Trzynastoletni konflikt z lat 1454-1466 zakończył się zwycięstwem Polski i odzyskaniem po 158 latach Pomorza Gdańskiego.
12:17 polscy władcy i królowie - kazimierz iv jagiellończyk bez dzwiekow.mp3 Kazimierz IV Jagiellończyk. Sylwetkę króla przedstawił dr hab. Grzegorz Myśliwski w audycji Katarzyny Kobyleckiej "Polscy władcy i królowie" (PR, 18.09.2016)
- To jest zdecydowanie największy i najtrwalszy sukces panowania Kazimierza Jagiellończyka – stwierdził w radiowej audycji historyk dr hab. Grzegorz Myśliwski.
W roku rozpoczęcia tego konfliktu polski król ożenił się z Elżbietą Rakuszanką.
- Przede wszystkim był to sojusz polityczny. Co ciekawe, zawarty z Habsburgami, z którymi później Jagiellonowie rywalizowali o prymat dynastyczny w Europie – podkreślił historyk.
Małżeństwo to trwało 38 lat i było bardzo udane. Elżbieta urodziła Kazimierzowi trzynaścioro dzieci, a czterech z sześciu synów zasiadło na królewskim tronie. Władysław został władcą Czech i Węgier, natomiast Jan Olbracht, Aleksander i Zygmunt Stary rządzili w Polsce. Kazimierz zadbał o gruntowne wykształcenie synów (ich wychowawcą był Jan Długosz), choć sam nie przykładał dużej wagi do nauki. Jako wielki książę litewski nie znał nawet języka litewskiego. Stronił od alkoholu, pasjonował się myślistwem i uprawiał sport.
Kazimierz Jagiellończyk zmarł 7 czerwca 1492 roku, osiemnaście dni przed 45. rocznicą koronacji na króla Polski.
1.Władysław Jagiełło
Najdłużej zasiadającym na polskim tronie królem był Władysław Jagiełło. Do dziś nie jest jasne, kiedy dokładnie urodził się Litwin, a pod uwagę historycy biorą dwie daty: 1352 lub 1362 rok. Tak czy inaczej młody Jagiełło w 1377 roku, podobnie jak jego ojciec Olgierd i dziad Giedymin, został wielkim księciem litewskim. Przyszły król polski utrzymał się na tronie mimo młodego wieku i bardzo dużej konkurencji do objęcia władzy w ogromnym kraju.
40:14 historia żywa_ dziedzictwo władysława jagiełły – bez dzwiekow.mp3 Audycja "Historia żywa" poświęcona najdłużej panującemu polskiemu królowi Władysławowi Jagielle. Gościem Doroty Truszczak jest prof. Andrzej Nowak (PR, 18.01.2021)
- W 1377 roku Jagiełło miał 12 braci. Łącznie żyło wówczas 3 synów, 23 wnuków i 13 prawnuków Giedymina – mówił prof. Andrzej Nowak w radiowej audycji "Historia żywa".
Za rządów Jagiełły Litwa była zaangażowana w dwa wyczerpujące konflikty. Na wschodzie walczyła o dominację z coraz silniejszym Księstwem Moskiewskim, na zachodzie toczyła spór z Zakonem Krzyżackim, który dawał się we znaki również Polsce.
Polscy panowie, którzy szukali męża dla 12-letniego króla Jadwigi, zdecydowali się zwrócić do Jagiełły, który w zamian za polską koronę, miał ochrzcić Litwę. Polacy wierzyli, że oficjalne przyjęcie chrześcijaństwa przez ten kraj podkopie podstawy istnienia Zakonu. W lutym 1386 roku Jagiełło przyjął chrzest i imię Władysław, a następnie ożenił się z Jadwigą. 4 marca został koronowany na króla Polski.
Długie rządy Władysława Jagiełły zdominowane były przez problem z Krzyżakami. Król od 1409 roku prowadzili z nimi zażarte batalie militarne i sądowe, które przyniosły sukcesy Polsce. Największe zwycięstwo na polu bitwy, osiągnięte w 1410 roku pod Grunwaldem, złamało potęgę militarną Zakonu.
Okres panowania Litwina na polskim tronie wiązał się również ze wzrostem znaczenia rycerstwa. Jagiełło, aby zapewnić ciągłość dynastii w Polsce, przyznał możnym przywileje, które zapewniły szlachcie nietykalność majątkową i osobistą. Te akty prawne zostały wydane dopiero pod koniec rządów króla, ponieważ ten bardzo długo musiał czekać na męskiego potomka.
Władysław Jagiełło. Obraz Jana Matejki Fot. Wikimedia/domena publiczna
Jadwiga, która zmarła w 1399 roku, urodziła tylko córkę. Drugie małżeństwo z Anną Cylejską, wnuczką Kazimierza Wielkiego, również nie dało syna. Trzecią żoną Jagiełły była jego dawna miłość, trzykrotnie owdowiała Elżbieta Granowska. Małżeństwo to, ze względu na wiek wybranki, spotkało się z powszechną krytyką, gdyż tak jak się spodziewano, nie dało potomstwa. Po pochowaniu trzeciej żony w 1420 roku, Jagiełło ożenił się z bardzo młodą Zofią Holszańską. Królowa urodziła dwóch przyszłych władców Polski – Władysława Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka.
Na temat Jagiełły przez długie lata panował mit dzikiego, barbarzyńskiego poganina z Litwy.
- Dziś większość historyków zgadza się pozytywną oceną jego mądrości politycznej i taktu w postępowaniu z ludźmi. Bez tego nie przetrwałaby unia polsko-litewska – zauważył prof. Andrzej Nowak.
Do tego wykazywał się dużą cierpliwością, pracowitością i sumiennie wykonywał swoje obowiązki. Prywatnie cechował się skromnością i schludnością obyczajów. Stronił od alkoholu, pił tylko wodę i często zażywał kąpieli.
- Jagiełło był wyjątkowo mądrym, rozważnym i kulturalnym człowiekiem – podsumował historyk.
Władysław Jagiełło zmarł 1 czerwca 1434 roku po 48 latach i trzech miesiącach od koronacji.
Był najdłużej panującym polskim królem.
Najpóźniej koronowani
3. Stanisław Leszczyński
Zestawienie najpóźniej koronowanych władców Polski zaczynamy od króla nietypowego, ponieważ dwukrotnie zasiadał on na polskim tronie i dwukrotnie został zmuszony do abdykacji. Mowa o Stanisławie Leszczyńskim, który urodził się 20 października 1677 roku w jednej z najpotężniejszych rodzin magnackich w Rzeczypospolitej. Był dobrze wykształcony i oczytany.
Gdy miał 20 lat polskim królem został August II Mocny. Władca ten Rzeczpospolitą traktował instrumentalnie i ze względu na chęć realizacji własnych celów dynastycznych, wciągną ją do konfliktu zbrojnego, który przeszedł do historii jako III wojna północna. August i jego sojusznicy ponosili sromotne porażki w starciach ze Szwecją, która w krótkim czasie opanowała Rzeczpospolitą. Król uciekł do rodzinnej Saksonii, a w 1704 roku szwedzki władca Karol XII, głosami przekupionej lub zastraszonej szlachty, obrał nowym polskim monarchą Stanisława Leszczyńskiego. August korony zrzekł się dwa lata później.
Nowy, 27-letni monarcha był całkowicie uzależniony od swojego protektora i w praktyce to Szwed rządził krajem. Wszystko zmieniło się w 1709 roku, gdy Karol XII poniósł klęskę w bitwie pod Połtawą i uciekł do Turcji. Wraz z nim podążył Leszczyński, który na emigracji przebywał przez wiele lat. Ostatecznie osiadł we Francji, gdzie w 1725 roku jego córka Maria wyszła za króla Ludwika XV.
Portret Stanisława Leszczyńskiego, aut. Jean-Baptiste van Loo (1727 r.) Fot. Wikimedia/domena publiczna
W 1733 roku zmarł August II Mocny, który po ucieczce Leszczyńskiego ponownie objął władzę w Rzeczypospolitej. Podczas burzliwej elekcji po śmierci nielubianego Sasa szlachta postawiła na polskiego kandydata, którym był właśnie Stanisław Leszczyński. Elekcji i koronacji magnata dokonano 12 września 1733 roku, miesiąc przed 56. urodzinami elekta.
Niedługo jednak Leszczyński cieszył się z korony. Rosja, która traktowała Rzeczpospolitą jak kraj zależny, nie pogodziła się z wynikiem elekcji. Wojska carycy Anny w sojuszu z armią saską zmusiły króla do ucieczki z kraju i osadziły na tronie Augusta III Sasa. Stanisław Leszczyński abdykował i wrócił do Francji, gdzie otrzymał od zięcia we władanie bogate księstwo Lotaryngii. Tam, z dala od polityki, mógł w spokoju poświęcić się swoim pasjom.
12:40 polscy władcy i królowie - stanisław leszczyński___bez dzwiekow.mp3 Audycja "Polscy władcy i królowie" poświęcona Stanisławowi Leszczyńskiemu. Gościem Katarzyny Kobyleckiej jest prof. Maciej Forycki (PR, 25.12.2016)
- Dzięki Leszczyńskiemu, stolica Lotaryngii - Nancy - stała się wzorcowym miastem oświeceniowym. Tutaj ujawniły się jego namiętności do architektury, ale realizował się także w innych dziedzinach. Był pisarzem, filozofem, wynalazcą, malarzem, muzykiem, interesował się teatrem i techniką. Lubił też polować i wędkować – opisywał nieszczęsnego króla historyk prof. Maciej Forycki.
Leszczyński znany był także ze swojego zamiłowania do sztuki, kobiet, jedzenia, wykwintnych trunków i tytoniu. Zmarł 23 lutego 1766 roku w wieku 88 lat, co czyni go najdłużej żyjącym królem, który zasiadł na polskim tronie.
2. Bolesław Chrobry
Pierwszy król Polski był jednocześnie drugim najstarszym koronowanym władcą naszego kraju. Urodził się w 967 roku jako dziecko Mieszka I i jego żony Dobrawy. Choć był pierworodnym synem, ojciec widział w roli swoich następców młodszych synów, spłodzonych z małżeństwa z ostatnią żoną – Odą. Po śmierci Mieszka I w 992 roku Bolesław nie zamierzał się podporządkować woli ojca. Błyskawicznie przejął władzę, a następnie wygnał z kraju macochę i swoich przyrodnich braci.
37:51 historia żywa_ bolesław chrobry bez dzwiekow.mp3 O Bolesławie Chrobrym opowiada prof. Andrzej Nowak. Audycja "Historia żywa" prowadzona przez Katarzynę Kobylecką (PR, 21.09.2020)
- Niewątpliwie stało się to z pogwałceniem prawa, ale jednocześnie z korzyścią dla państwa polskiego – stwierdził prof. Andrzej Nowak w audycji Polskiego Radia.
Gdy Bolesław przejął władzę miał 25 lat. Na koronę musiał jednak jeszcze trochę poczekać.
W roku 1000 Polskę odwiedził cesarz Otton III. Celem wizyty młodziutkiego władcy była pielgrzymka do grobu świętego Wojciecha. Zwłoki podziwianego przez cesarza biskupa i męczennika zostały wykupione z rąk Prusów przez Chrobrego i sprowadzone do Gniezna. Między obu władcami zawiązała się nić porozumienia i perspektywa korzystnej współpracy. Niestety Otton III zmarł dwa lata później, a nowy cesarz Henryk II nie podzielał sympatii poprzednika.
Wybuchła wojna, która ze zmiennym szczęściem trwała aż do 1018 roku. Spór zakończył się podpisaniem pokoju w Budziszynie, który przynosił więcej korzyści stronie polskiej. Bolesław m.in. rozciągnął swoje panowanie na Milsko i Łużyce.
Jeszcze w tym samym roku polski władca wyprawił się na wschód, dotarł do Kijowa i osadził na tamtejszym tronie swojego zięcia Świętopełka. Ekspansja ta zakończyła się połowicznym sukcesem; udało się trwale zająć sporne Grody Czerwieńskie, ale Świętopełk bardzo szybko został zmuszony do opuszczenia Kijowa.
"Koronacja pierwszego króla Polski" - obraz Jana Matejki. Fot. Wikipedia/domena publiczna
Waleczny Bolesław bardzo długo czekał na koronację, o której decydował papież. Dlaczego?
- Cesarz niemiecki kontrolował wówczas to, co działo się w Rzymie, a Henryk II, który był zdecydowanie nieprzychylny koronowaniu Bolesława Chrobrego, zmarł dopiero w 1024 roku – wyjaśnił prof. Andrzej Nowak w audycji "Historia żywa".
Koronacja Bolesława Chrobrego odbyła się 18 kwietnia 1025 roku. Pierwszy polski król miał wówczas 58 lat. Zmarł dwa miesiące później – 17 czerwca.
1. Władysław Łokietek
Polskim władcą, który najpóźniej nałożył koronę na skronie był Władysław Łokietek. Miał wówczas 60 lat. Panował przez kolejne trzynaście.
Przyszły król zjednoczonego królestwa polskiego urodził się około 1260 roku w czasach rozbicia dzielnicowego. Był synem Kazimierza Kujawskiego, który swoją dzielnicę podzielił pomiędzy pięciu synów. Władysław otrzymał niewielkie księstwo brzesko-kujawskie. Choć rządził malutką dzielnicą, jego ambicje i zawziętość w dążeniu do celu były dużo większe.
Po śmierci przyrodniego brata Leszka Czarnego w 1288 roku, o władzę nad Małopolską starali się krewny Władysława Bolesław II mazowiecki i Piast ze Śląska Henryk IV Probus. Łokietek wsparł swojego krewniaka i wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Siewierzem rozegranej w 1289 roku. Choć ostatecznie to Probus zasiadł na krakowskim tronie, książę z Kujaw wykazał się zdolnościami dowódczymi i dużą energią.
Po krótkich rządach Probusa Kraków przejął Przemysł II, który bez walki odstąpił miasto o wiele silniejszemu królowi Czech Wacławowi II. Opór postawił mu słabszy od Przemysła Łokietek.
31:50 historia żywa_ władysław Łokietek - mały wielki człowiek bez dzwiekow.mp3 Prof. Andrzej Nowak opowiada o Władysławie Łokietku. Audycja Katarzyny Kobyleckiej pt. "Historia zywa" (PR, 28.12.20)
- Łokietek w sytuacji gdy nie Piast, a przedstawiciel obcej dynastii chciał zasiąść na tronie krakowskim, powiedział: nie. Zdecydował się na walkę zbrojną - powiedział w audycji Polskiego Radia prof. Andrzej Nowak.
Walkę tę przegrał i został zmuszony do zrzeczenia się pretensji do Małopolski. W tym czasie zawiązał sojusz z Przemysłem II. Umowa ta zawierała m.in. prawo o wzajemnym dziedziczeniu. Po śmierci Przemysła w 1296 roku, który zaledwie siedem miesięcy wcześniej koronował się na króla Polski, Łokietek przejął część Wielkopolski. Niedługo cieszył się nowym nabytkiem, gdyż do ziemi tej wkrótce wkroczył Wacław II, a książę musiał ratować się ucieczką za granicę.
Władysław na emigracji przebywał do 1306 roku. Szczęśliwie dla niego i dla dalszych losów Polski w 1305 roku zmarł koronowany na polskiego monarchę Wacław II, a rok później zamordowano jego dziedzica Wacława III. Rozpoczęła się walka o władzę w Czechach. Łokietek wrócił do kraju i zajął Małopolskę, a następnie Ziemie Sieradzką, Łęczycką i Kujawy.
Niezwykle waleczny władca nie był jednak w stanie utrzymać cennego Pomorza Gdańskiego. Popadł w konflikt z pomorskim rodem Święców, który w zamian za osobiste nadania, oddał dzielnicę Brandenburgii. W 1308 roku Łokietek poprosił o pomoc w walce z przybyszami Zakon Krzyżacki. Posunięcie to okazało się tragiczne w skutkach.
- Krzyżacy bardzo chętnie podjęli się tego zadania. Wykonali je tak skrupulatnie, że przy okazji dokonali straszliwej rzezi mieszkańców Gdańska i zajęli całą tą strategiczną dzielnicę - mówił w audycji "Historia żywa" prof. Andrzej Nowak.
W tym samym czasie w Krakowie wybuchł bunt pod przywództwem wójta Alberta. Wystąpienie mieszczan udało się stłumić, ale uniemożliwiło ono podjecie działań zaczepnych przeciw Krzyżakom.
W 1314 roku nastąpił kolejny szczęśliwy dla Łokietka zgon. Zmarł rządzący Wielkopolską Henryk Głogowski i dzielnica ta została przyłączona do państwa Władysława. Niedługo później podeszły w latach książę rozpoczął starania o koronę. Papież przystał na tę prośbę i 20 stycznia 1320 roku odbyła się koronacja Władysława Łokietka. Władca ten stał się najpóźniej koronowanym polskim królem. Miał wówczas 60 lat. Panował przez kolejne trzynaście.
Władysław Łokietek. Rysunek Jana Matejki. Fot. Wikipedia/domena publiczna
W okresie tym, jak przez całe życie, władca wykazywał się dużą energią. Wydał córkę Elżbietę za króla Węgier Karola Roberta, a syna Kazimierza ożenił z córką wielkiego księcia litewskiego Giedymina. Próbował zawiązać sojusz państw bałtyckich wymierzony w Brandenburgię, ale ostatecznie to z Litwinami dokonał skutecznego najazdu na ten kraj. Waleczny król jeszcze w 1331 roku, w wieku ponad 70 lat dowodził osobiście w bitwie z Krzyżakami pod Płowcami.
Władysław Łokietek zmarł 2 marca 1333 roku. Pozostawił swojemu synowi Kazimierzowi Wielkiemu nieduże, ale zjednoczone królestwo polskie.
th
