– Na początku II wojny światowej maleńka Estonia, podobnie jak inne kraje bałtyckie - Łotwa i Litwa, próbowała za wszelką cenę utrzymać neutralność wobec wojujących stron – tłumaczył dr Jan Kostrzak. – Jednak w ówczesnej sytuacji zachowanie neutralności, czy jakiejkolwiek politycznej podmiotowości nie było możliwe.
Sprytna umowa
Kiedy 23 sierpnia 1939 Ribbentrop i Mołotow podpisywali umowę rozbiory państw bałtyckich były już przewidziane.
– W tej sytuacji rozpaczliwe zabiegi estońskiego rządu o utrzymanie choćby ograniczonej sywerenności z góry skazane były na niepowodzenie – wyjaśniał w audycji Andrzeja Sowy dr Jan Kostrzak.
Nz: Tablica informująca o naborze do Legionów Estońskich, Wikipedia/dp (1942)
We wrześniu Związek Radziecki podpisał z krajami bałtyckimi układy o wzajemnej pomocy, więc wydawało się, że uszanuje suwerenność państw bałtyckich. Estonia taki układ uznała 28 września 1939 roku. Zakładał on jedynie stacjonowanie 25-tysięcznego radzieckiego kontyngentu wojskowego na ziemiach estońskich. Co ciekawe, wówczas armia estońska liczyła sobie 15 tys. żołnierzy. Już wówczas głównym celem Stalina było wcielenie państw przylegających do ZSRR.
– Wszystkie te działania nie zachamowały jednak zbliżającej się katastrofy – mówił gość Andrzeja Sowy w "Dźwiękowym przewodniku po historii najnowszej". – Były one bowiem wyłącznie efektem taktyki Stalina, który odkładał inkorporację państw bałtyckich do czasu zakończenia wojny z Finlandią i wyjaśnienia sytuacji na zachodnim froncie pomiędzy Niemcami a Francją i Anglią.
Wkroczenie do Estonii
Na podstawie wymuszonych paktów wzajemnej pomocy Armia Czerwona 18 października 1939 roku wkroczyła do Estonii. Miejscowa ludność w rzekomo wolnych wyborach przystała na tzw. "dobrowolne przyłączenie się" do Związku Radzieckiego. Od 6 sierpnia 1940 roku w Estonii, jako w państwie związkowym, zaczęto likwidować instytucje pańswtowe, czy wojsko. Wówczas rozpoczęło się sowieckie piekło.
Estoński kombatant wojenny, aut.: Sergei Stepanov,
Wikipedia/CreativeCommons (2010)
– Metody zastosowane do likwidacji struktur estońskiego państwa wykazują bliźniacze podobieństwo do metod stosowanych w latach 1939-1940 na zaanektowanych wschodnich terenach Rzeczpospolitej – tłumaczył historyk dr Jan Kostrzak. – W obydwu przypadkach zastosowano nadzwyczajny terror, fizyczną likwidację przez rozstrzeliwania bądź deportację osób należących do intelektualnej i państwowej elity, a także rozbicie wszelkich politycznych, społecznych, religijnych organizacji.
Niemiecka odwilż?
– W tej sytuacji wybuch wojny niemiecko-sowieckiej 22 czerwca 1941 roku przyjęto z wielką nadzieją – mówił w 1994 roku dr Jan Kostrzak. – Wkraczające od 4 lipca 1941 roku do południowej Estonii oddziały niemieckie przyjmowane były za wyzwolicieli od nasilonego w ostatnich tygodniach nasilonego terroru.
Hitlerowskie Niemcy nie zamierzały odbudowywać estońskich struktur państwowych, a planowały raczej dalszą eksterminację i germanizację ludności. Nie odbywało się to jednak na taką skalę jak w Polsce. Zachowano część szkolnictwa, czy urzędów samorządowych, dlatego Estończycy okupację niemiecką traktowałi jak oddech od terroru Armii Czerwonej.
– Już 22 września 1944 roku Armia Czerwona opanowała Tallin i rozpoczęło się przywracanie sowieckiej władzy i długi, trwający aż do 1991 roku okres faktycznej okupacji – mówił dr Jan Kostrzak.
Wielką tragedią w tym okresie dla Estończyków były przede wszystkim walki bratobójcze, ponieważ byli oni zaciągnięci zarówno do armii radzieckiej, jak i III Rzeszy. Na skutek II wojny światowej Estonia straciła około 25 procent ludności.
mb
