Przywrócenie przez Sejm Ustawodawczy orderu Virtuti Militari wywołało w środowiskach wojskowych dyskusję na temat konieczności ustanowienia orderu niższej rangi. Potrzeba była sygnalizowana przez wielu dowódców, którzy nie mieli, poza awansami, możliwości uhonorowania ponadprzeciętnych czynów swoich żołnierzy. Ważny był również czynnik psychologiczny – nadawanie odznaczeń podnosiło morale wojska.
Projekt "Krzyża Waleczności", jak nazywano początkowo odznakę, powstał w V Oddziale Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa. Został on zaaprobowany przez Wodza Naczelnego 4 sierpnia i już 11 sierpnia 1920 roku odznaczenie zostało ustanowione rozporządzeniem Rady Obrony Państwa, które podpisali Naczelnik Państwa Józef Piłsudski i Prezes Rady Ministrów Wincenty Witos.
Przywileje
Początkowo odznaka przeznaczona była dla zasłużonych wojskowych i osób cywilnych współpracujących z wojskiem, którzy wykazali się szczególnym męstwem w walkach po 1918 r. Jednak później Krzyżem odznaczano także osoby walczące w Legionach Polskich, w formacjach wojskowych za granicą, powstańców wielkopolskich i śląskich, żołnierzy wojny 1918-1920, działaczy Polskiej Organizacji Wojskowej. Odznaką wyróżniono także weteranów powstania styczniowego. Prawo nadawania Krzyża Walecznych przysługiwało Naczelnemu Wodzowi, który mógł również tę powinność scedować na podległych dowódców wojskowych, ale nie niższych rangą od dowódcy pułku.
W okresie międzywojennym odznaczeni Krzyżem Walecznych posiadali dużo przywilejów, m.in. prawo do szybszego awansu wojskowego, prawo wyborcze do Senatu, pierwszeństwo przy obsadzaniu stanowisk urzędniczych w służbie państwowej. Ostatni Krzyż Walecznych nadano w II Rzeczypospolitej 29 maja 1923 roku. W ciągu niespełna trzech lat przyznano ok. 60 tys. tych odznaczeń.
Nie tylko Polacy
Krzyże Walecznych otrzymali wszyscy wyżsi dowódcy którzy pełnili w Polsce służbę w latach 1919-1921. Otrzymywali je także cywile. Wśród nich najwięcej jest Francuzówi, m.in.: prezydent Raymond Poincare, premier Georges Clemenceau oraz marszałkowie Ferdynand Fochem i Philippe Petain. W Belgii czterokrotnie uhonorowano królową Elżbietę oraz trzykrotnie następcę tronu ks. Leopolda. Krzyż otrzymali także Włosi, Amerykanie i Brytyjczycy, a wśród nich gen. William Edmund Ironside, dowódca wojsk ekspedycyjnych na północy Rosji w Archangielsku, któremu podlegał polski batalion murmański. Odznaczenia otrzymali także Serbowie, Chorwaci, Słoweńcy, Łotysze oraz Estończycy. Do 1923 roku Krzyż Walecznych otrzymało 1230 cudzoziemców.
Wojna
W czasie kampanii wrześniowej generał dywizji Juliusz Rómmel odznaczył 200 osób Krzyżem Waleczenych. Rozkazem Naczelnego Wodza z 1940 roku ogłoszonym w styczniu 1941 roku Krzyż został uznany jako odznaczenie nadawane za czyny męstwa dokonane w czasie wojny. Wniosek o nadanie odznaczenia mogli składać bezpośredni przełożeni żołnierzy, co najmniej jednak dowódca kompanii lub oddziału równorzędnego. Odznaczenie nadawał Naczelny Wódz. W dekrecie Prezydenta RP na emigracji z dnia 20 września 1941 roku określono, że Krzyż Walecznych może być nadawany czterokrotnie, niezależnie od posiadanych Krzyży Walecznych otrzymanych za czyny wykazane w bojach w latach 1918-1921. W latach 1940-1945 w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie nadano łącznie około 25 tys. Krzyży Walecznych.
W dniu 22 grudnia 1944 roku dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego przyjęto Krzyż Walecznych jako odznaczenie wojenne w Polsce Ludowej. Należy przy tym dodać, że już w dniu 11 listopada 1943 roku rozkazem nr 3 dowódca 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR gen. Zygmunt Berling odznaczył 46 żołnierzy 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki za czyny męstwa dokonane w czasie bitwy pod Lenino w dniach 11-13 października 1943 roku. Krzyż Walecznych początkowo nadawany był przez dowódcę 1 Korpusu, później 1 Armii WP, a po wyzwoleniu części ziem polskich na Naczelnego Dowódcy WP. Od 1947 roku odznaczenie było nadawane przez Radę Państwa. Łącznie w latach 1943-1985 nadano około 40 tys. Krzyży Walecznych.
Obecnie procedurę odznaczania Krzyżem Walecznych reguluje ustawa z 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach. Krzyż Walecznych wolno nadać tylko w czasie wojny i nie później niż pięć lat po jej zakończeniu. Może być nadany także formacji wojskowej i miejscowości.
Ogólnie można przyjąć, że nadano łacznie 106 tys. Krzyży Walecznych, które otrzymało 85 tys. osób. Dane te nie są jednak pełne, ponieważ w latach 70. władze komunistyczne nakazały zniszczenie części dokumentów. Ostatni Krzyż Walecznych nadano w 1991 roku.
