Ludność polska na tzw. dalszych Kresach, zamieszkująca republiki ZSRS, w latach 20. i 30. XX wieku poddana była tzw. eksperymentowi polonijnemu. Jego głównym celem było stworzenie sowieckiego Polaka, którym można by się posłużyć do zniszczenia II Rzeczpospolitej. Orężem propagandy sowieckiej był system edukacji, którego celem była likwidacja tożsamość polskiej i zastąpienie jej nową - sowiecką. Argumentowano, że dziecko chłopa i robotnika nie ma tyle czasu na naukę, w szczególności tak zbędną jak zawiła gramatyka, co dziecko burżuja. Dlatego obok zakłamanej historii, poprawnej ideologicznie literatury, postanowiono stworzyć nową gramatykę języka polskiego. Wierzono, że pomoże ona nadać nową tożsamość Polakom w ZSRS, oddzieli ich od wpływów polskich i utrudni czytanie kresowianom – katolikom książek religijnych sprowadzonych z Polski. Warto wspomnieć, że w tym okresie w szeregach komunistów polskiego pochodzenia, brakowało ludzi, którzy operowaliby poprawną polszczyzną, co powodowało, że ich wydawnictwa, były bardzo miernej jakości.
Głównym celem reformy w wymiarze ideologicznym miało być pozbycie się słów, które uznano za burżuazyjne i faszystowskie. Na ich miejsce miały wejść wyrażenia związane ze słownictwem rewolucyjnym i socjalistycznym. Reformatorzy nie martwili się tym, że gdy spełnią się ich marzenia i wkroczą do „pańskiej Polski’, to nie będą znali używanego tam języka i struktur gramatycznych. Uważali, że to Polacy będą musieli przyjąć ich reformę.
„Nowa literatura proletariacka przemówić musi własnym językiem klasowym, językiem pracujących mas polskich, wykuwających własne słownictwo i własne formy językowe” – tak o realizacji reformy pisał jeden z jej głównych apologetów Bruno Jasieński.
Gramatyka miała zostać poddana radykalnym zmianom. „Rz” miało zostać zastąpione przez „ż”, „:ó” przez „u”; „sz” i „cz” zostałoby zmienione na „š” i „č”, „ch” na „h”; a „ą” i „ę” miałoby ulec usunięciu, na jego miejsce zaś wprowadzono by „om”, „em”, a także „on” i „en” w zależności od pozycji w słowie. Chciano też ujednolicić liczbę mnogą, likwidując różnice między „oni” = „one”.
Mimo wielu wieców i posiedzeń, na których „wszyscy” uczestnicy „popierali” charakter reformy, nie doszła ona ostatecznie do skutku. Nowe zasady nie zostały wprowadzone, gdyż Stalin radykalnie zmienił swoje plany względem ludności polskiej. Zamiast tworzyć z niej awangardę przyszłej czerwonej Polski, uznał ją za przeszkodę i piątą kolumnę. Większość Polaków mieszkających w ZSRS została wysiedlona i wymordowana. Według szacunkowych danych, w fali czystek narodowościowych na terenie ZSRS zamordowano od 150 do 450 tysięcy Polaków.
(Pepe)
