Eugeniusz Romer - twórca nowoczesnej kartografii polskiej

Dzisiaj mija rocznica 150 lat narodzin wybitnego geografa, kartografa, klimatologa i profesora wielu uniwersytetów - Eugeniusza Mikołaja Romera.

Eugeniusz Romer, 1934

Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Przyszedł na świat 3 lutego 1871 roku we Lwowie, w rodzinie urzędnika galicyjskiego, byłego powstańca styczniowego, Edmunda Romera, a bratem Eugeniusza była Jan Romer, słynny generał Wojska Polskiego, który wsławił się tym, że odmówił wysłania do Warszawy oddziałów wojskowych w trakcie przewrotu majowego w 1926 roku.

Adam Zaleski, na stronach poświęconych sławnym kresowianom, tak opisuje historię rodziny: "Eugeniusz Romer urodził się 3 lutego 1871 roku we Lwowie. Zarówno ojciec jak i matka pochodzili ze starych rodzin szlacheckich. Rodzina ojca, gęsto rozsiana na Podkarpaciu aż po Sanockie, była tam osiadła co najmniej od końca XV w. Nigdy nie wybijała się majątkiem ani znaczeniem politycznym, jednak znaczne i pełne starych książek biblioteki mieszczące się w ich siedzibach świadczyły o intelektualizmie rodu Romerów. Adam Romer (+1616) był komentatorem mów Cycerona, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, stryjeczny dziad Aleksander był historykiem i założył bibliotekę w Zabełziu, a jego bratanek Gustaw był jakiś czas docentem uniwersytetu monachijskiego. Nota bene najstarszy polski pomnik grobowy Krakowa, a jest to pomnik Stanisława Romera, znajdujący się w kościele Św. Krzyża, wyklucza wszelkie wątpliwości co do staropolskości tej rodziny".

Niezależnie od faktów rodzinnych sława młodszego z braci, Eugeniusza, obiegła cały świat, a naukowe środowiska opiniotwórcze nazywają go ojcem nowoczesnej kartografii polskiej. Zapisał się jako profesor Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był członkiem Polskiej Akademii Nauk i wielu innych towarzystw naukowych w kraju na świcie, m.in. piastował także stanowisko wiceprezydenta Międzynarodowej Unii Geograficznej, do której Polska wstąpiła w 1925 roku. Założył słynne wydawnictwo kartograficzne Książnica-Atlas, gdzie także wydawał wiele sporządzonych przez siebie map. Był encyklopedystą, wydawcą i autorem wielu publikacji z zakresu geografii.

Nie dziwią więc liczne odznaczenia i wyróżnienia, te krajowe i te w wielu miejscach na świecie. W 1923 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1951 roku Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymywał także tytuły i medale towarzystw geograficznych w Londynie, Paryżu, Chicago i Lwowie. Swoistym upamiętnieniem tego wielkiego naukowca było nazwanie jego imieniem ulic w kilkunastu miastach Polskim, m.in. w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Częstochowie, Wrocławiu, Lublinie, Gdańsku i Szczecinie. Jego imię nosiło także Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych S.A. Ciekawym i znaczącym wyrazem pamięci było też wpisanie jego "Atlasu, map i rękopisów" na listę Programu UNESCO Pamięć Świata.

Zaleski, pisząc o kresowianach, zwraca uwagę na niebagatelne znaczenie dla Polski Atlasu Romera: "wiedza i pozycja Profesora Romera angażowały go wielokrotnie do uczestniczenia w gremiach, które decydowały o ważkich dla Polski sprawach. Podczas I wojny światowej, gdy w roku 1916 było oczywistym, że zbliża się czas odrodzenia państwa polskiego prof. E. Romer przebywając w Wiedniu przystępuje do opracowania wielkiego atlasu geograficzno-statystycznego, przedstawiającego obraz całej Polski pod każdym względem: fizjograficznym, narodowościowym, gospodarczym i kulturalnym. Chodziło bowiem o podstawowe zagadnienie zupełnie pomijane dotychczas przez świat, a tym bardziej zaborców: dokąd sięgają Polacy, gdzie są w większości, na jakim obszarze są rozsiani, a na jakim wyraźnie zostali zepchnięci, gdzie są dużą, dominującą siłą kulturalną, gospodarczą, organizacyjną. Jakie stąd mogą wynikać granice Polski, jakie jest jej położenie geograficzne, więzy komuniacyjne, hydrograficzne, gdzie znajdują się żywotne dla przyszłego państwa polskiego zasoby mineralne? Na tle atlasu zarysował się obszar przyszłej Polski!"

Dlatego istotne jest wyraziste podkreślenie walorów pracy Romera i znaczenia dla określenia naszych odrodzeniowych granic: "Atlas miał ogromne znaczenie dla przyszłych pertraktacji pokojowych, wszak państwo polskie nie istniało od przeszło stu lat, a informacje o Polsce i Polakach dochodziły jedynie ze źródeł państw zaborczych. Źródła te konsekwentnie umniejszały wszelkie wartości narodu polskiego, a zwłaszcza etniczny zasięg i znaczenie Polaków w zaborach".

Polskie Towarzystwo Geograficzne w swoim przeglądzie drukuje piękne i pełne uznania słowa dotyczące profesora Romera. Z obszernego artykułu Urszuli Kossowskiej-Cezak, poświęconego kolejnej rocznicy urodzin, czytamy: "Eugeniusz Romer (1871-1953) był znakomitym polskim geografem, w tym przede wszystkim kartografem i klimatologiem. Był kierownikiem Instytutu Geograficznego w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (1903-1931), założycielem Instytutu Kartograficznego we Lwowie (1931-1939) oraz organizatorem firmy wydawniczej "Książnica-Atlas" (1924-1939). E. Romer jest autorem trzech podziałów regionalnych klimatu Polski: 1. 1910/1912 – w granicach historycznych, 2. 1939 i 3. 1949; te dwa ostatnie były oparte na koncepcji tzw. gradientów klimatycznych. Cechy charakterystyczne klimatu Polski opisane przez Romera są do dziś aktualne w nauce polskiej".

Eugeniusz Romer odszedł w styczniu 1954 roku w Krakowie i pochowano go na Cmentarzu Salwatorskim, a zgodnie z jego ostatnią wolą i umiłowaniem do rodzinnego Lwowa grób profesora skierowany jest "na azymut" w kierunku Lwowa właśnie, czym wyróżnia się od właściwego układu alei i pozostałych nagrobków. Otoczmy pamięcią tego wielkiego geografa, kartografa i klimatologa, człowieka, który swoim umysłem i naukowymi poszukiwaniami wsławił nasz kraj i naszą naukę.

PP