Gen. Stefan Mossor to jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci w najnowszej historii Polski. Ten oficer Legionów Polskich, absolwent École Supérieure de Guerre w Paryżu i Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, uchodził za jednego z najzdolniejszych teoretyków sztuki wojennej w II Rzeczypospolitej. U boku generała Kutrzeby stworzył plan wojny z Niemcami. W trakcie kampanii wrześniowej w stopniu pułkownika dowodził 6 Pułkiem Strzelców Konnych. Ten rozdział jego życia nie budzi najmniejszych zastrzeżeń. „Problem z generałem” zaczyna się później, kiedy to Mossor podejmując coraz bardziej kontrowersyjne decyzje, a w końcu decyduje się na ścisłą współpracę z komunistami.
Dwa wcielenia Mossora
Jarosław Pałka, który od lat bada życiorys gen. Mossora podkreśla, że kontrowersyjnych momentów w życiu jego „bohatera” było wiele. Choćby ten związany z ze zbrodnią katyńską i tym w jaki sposób Mossor już w ludowym wojsku wypowiadał się na ten temat. Inny przykład to oferta jaką Mossor złożył Niemcom podczas pobytu w oflagu. Proponował im pomoc w pozyskaniu „życzliwego stosunku narodu polskiego do Niemców” w zamian za zaprzestanie represji wobec Polaków. I choć ostatecznie nie doszło do podjęcia konkretnej współpracy, to sam fakt takiej próby stawia Mossora w niezbyt dobrym świetle.
Najczarniejsza karta w życiorysie generała zaczyna się po zakończeniu II wojny światowej. Mossor wstępuje do Ludowego Wojska Polskiego, gdzie szybko awansuje na generała dywizji, a później zostaje zastępcą Szefa Sztabu Generalnego. Jarosław Pałka próbując zrozumieć motywy jego postępowania, przypomina, że tuż przed wybuchem wojny Mossor poproszony przez przełożonych o ocenę szans Polski w przyszłym konflikcie, pisał, że sami sobie nie poradzimy. W obliczu zagrożenia ze strony dwóch wielkich totalitaryzmów musimy szukać współpracy z jednym z sąsiadów. Wobec tego Mossor proponował współpracę z Niemcami. Wszystko to w celu zachowania państwa jako wartości nadrzędnej. Być może te same motywy kierowały nim po wojnie kiedy wstępował do komunistycznego wojska. I jeśli nawet można zrozumieć motywację pod tytułem „innego państwa nie ma i nie będzie, trzeba robić swoje”, to trudno przejść do porządku dziennego nad zaangażowaniem się Mossora w zwalczanie podziemia niepodległościowego i opracowaniem planu akcji „Wisła”, którą później dowodził.
Wykorzystując stosunek zależności istniejący pomiędzy oficerem śledczym a przesłuchiwanym gen. Mossorem, znęcali się nad nim fizycznie i moralnie w ten sposób, że wielokrotnie i przez wiele godzin przesłuchiwali pokrzywdzonego […] pozbawiając go w tym czasie snu, a ponadto ubliżali pokrzywdzonemu nazywając go bydlakiem, szmatą, szują, łajdakiem, łotrem, świnią i zbrodniarzem, a ponadto Kazimierz T. zmuszał gen. Mossora w czasie wielogodzinnych przesłuchań do siedzenia w jednej pozycji na stołku bez oparcia, wlewał szklanką zimną wodę za ubranie, przetrzymywał podczas przesłuchań prowadzonych zimą przez wiele godzin przy otwartym oknie, doprowadzając do wyziębienia organizmu w wyniku czego gen. Mossor będąc u kresu wytrzymałości fizycznej spadał ze stołka na podłogę i nie był w stanie samodzielnie się z niej podnieść - z aktu oskarżenia przeciw funkcjonariuszom UB.
Proces
Na początku lat 50. Mossor razem z grupą wyższych oficerów wywodzących się z wojska II Rzeczypospolitej (mi.in. ze Stanisławem Tatarem i Jerzym Kirchmayerem) został aresztowany pod zarzutem antypaństwowego spisku. W więzieniu, mimo wymyślnych i brutalnych tortur, nie złamał się i nie obciążył zarzutami innych oskarżonych. W 1951 roku podczas procesu pokazowego ( tzw. „proces generałów”) skazany został na karę dożywotniego więzienia i degradację. Na wolność wyszedł w 1956 roku. Zmarł w następnym roku.
Jarosław Pałka. Generał Stefan Mossor (1896–1957). Biografia wojskowa Oficyna Wydawnicza RYTM Oprawa twarda, 504 strony, cena 64.50 zł. Do nabycia w księgarni DSH przy ul. Karowej 20 w Warszawie.
Jarosław Pałka jest absolwentem Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego, doktoryzował się w Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku. Zajmuje się historią polityczną i wojskową II wojny światowej oraz pierwszych lat powojennych. Publikował między innymi w „Przeglądzie Historyczno – Wojskowym”, paryskich „Zeszytach Historycznych” i w „Karcie”. Obecnie pracuje w Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią.
ZOBACZ WYWIAD Z JAROSŁAWEM PAŁKĄ
