Гэтай тэмы амаль няма ў публічнай парсторы
У кнізе расказваецца пра трагічныя пасляваенныя падзеі на Беласточчыне. Іх шмат гадоў імкнуліся сцерці з памяці людзей, тэма амаль не гучыць у публічнай прасторы Падляшша, ды і ўсёй Польшчы. Пра гэта лепш было не пісаць, не гаварыць, замоўчваць, бо з аднаго боку — страх, а з іншага — сорам.
Нацыяналісты падштурхнулі расказваць праўду
Пра пасляваенныя падзеі на Беласточчыне загаварылі некалькі гадоў таму, калі польскія нацыяналістычныя асяроддзі пачалі ў Гайнаўцы праводзіць маршы «выклятых жаўнераў», узвялічваючы падчас іх камандзіра атраду Арміі краёвай Рамуальда Райса «Бурага», які нясе адказнасць за смерць больш чым 80-ці мірных жыхароў этнічных беларускіх вёсак на Беласточчыне.
Адказам на гэта была грамадская ініцыятыва мясцовых беларусаў «Наша памяць». У яе рамках на праваслаўных могілках у Маляшах паставілі помнік на магіле святой Марыі Петручук – адной з ахвяраў «Бурага».
Анэта Прымака-Онішк напісала кнігу пра часы свайго дзеда
Цяпер пра гэтыя трагічныя пасляваенныя падзеі, якія адбываліся па ўсёй Беласточчыне, у сваёй новай кнізе «Камяні мусілі паляцець. Сцёртае мінулае Падляшша» піша Анэта Прымака-Онішк.
Гэта ў значнай ступені, як і яе першая кніга пра бежанства, сямейная гісторыя. Дзед пісьменніцы быў забіты ў траўні 1945 года ў сваёй вёсцы на Сакольшчыне. Гэта — вяртанне сцёртай, забытай і нявыказанай гісторыі Беласточчыны.
«Страх гучаў ва ўсіх успамінах» – кажа Анэта Прымака-Онішк у гутарцы з Яраславам Іванюком.
Анэта Прымака-Онішк: Наратыў польскага асяроддзя з'яўляецца дамінуючым, нацыянальным, ён стаіць у апазіцыі, у канфрантацыі. І нас, беларусаў, у гэтым наратыве большасці, паказваюць здраднікамі, калабарантамі. Гэта вельмі цяжка і балюча. Але я, калі збірала матэрыял для кнігі, пасля таго, як гаварыла з людзьмі па ўсёй Беласточчыне, звярнулася да так званых лідараў грамадскай думкі другога – польскага – боку. На Сакольшчыне простыя людзі расказвалі пра свой сямейны досвед таго часу. Ён быў падобны да нашага досведу і ішоў супраць афіцыйнага наратыву.
«За тое, што мой дзед працаваў у сельсавеце, польскае падполле яго забіла»
За тое, што нібыта, быў калабарантам і здраднікам, загінуў твой дзед....
Анэта Прымака-Онішк: Так кажуць. Мой дзед працаваў у сельсавеце. Ён скончыў царскую гімназію, у бежанстве быў у семінарыі, быў адукаваным чалавекам. Саветы, калі прыйшлі, склікалі сход, каб выбраць сельсавет – запатрабавалі адукаванага чалавека, які ўмее добра лічыць. Усе паказалі на Курылу. Ён не хацеў, але мусіў працаваць. За тое, што мой дзед працаваў у сельсавеце, польскае падполле яго забіла. Але я ведаю ад маёй сямʼі, ад мясцовых людзей, што ў сельсавеце працавалі таксама католікі, але па вайне ніхто іх не страляў, яны сядзелі на першых лаўках у касцёле.
У беларускіх архівах у Гродне я знайшла прозвішчы ўсіх з сельсавета ў Кузьніцы, Воўкушы. І выявілася, што некаторыя ўсхваляюцца як героі – ім ставяць помнікі, і ніхто не памятае, што яны былі ў сельсавеце, а тыя праваслаўныя, хто працаваў для саветаў, – то калабаранты.
Паслухайце размову цалкам у далучаным файле!
«Камяні мусілі паляцець. Сцёртае мінулае Падляшша»