1 жніўня 1944 г. у бой уступіла каля 40 тыс. паўстанцаў. Бой за сталіцу, які паводле разлікаў барацьбітоў павінен быў ісці некалькі дзён, працягваўся больш за два месяцы. Рашэнне аб пачатку Варшаўскага паўстання прыняў галоўнакамандуючы Арміі Краёвай генерал Тадэвуш «Бор» Камароўскі.
Арміі Краёвай падпарадкаваліся часткі Арміі Людовай, Войска Польскага, Корпуса аховы і Нацыянальных узброеных сіл, агульнай колькасцю каля 3000 жаўнераў. Жыхары сталіцы стыхійна падтрымалі ўзброены супраціў, масава далучаліся да паўстанцаў. Дзякуючы гэтаму сілы паўстанцаў павялічыліся да звыш 50 тысяч чалавек, але толькі кожны дзясяты паўстанец быў узброены.
Тадэвуш Яраш пазыўны «Топач», разведчык «Шэрых шэрагаў», які далучыўся да паўстання ва ўзросце 15 гадоў, успамінаў (2022), што гэты адзін дзень назаўжды змяніў жыццё многіх польскіх семʼяў:
– 1 жніўня 1944 года маці адправіла на паўстанне ўсіх траіх – мужа і двух сыноў. Твой муж, вядома, афіцэр запасу, трэба было пагадзіцца. Старэйшаму сыну было ўжо дваццаць з паловай гадоў, а як можна было аддаць малодшага, якому яшчэ не споўнілася 16! Трэба было. Усе мы марылі аб гэтай гадзіне.
У першы дзень дрэнна ўзброеныя аддзелы паўстанцаў панеслі вялікія страты – амаль 2000 забітых і шмат параненых. Нягледзячы на гэта, на вуліцах гораду была радасць і надзея на свабоду – успамінала ў 2016 г. Людміла Нядбальска (памерла ў 2021 г.), гарцэрка з «Шэрых шэрагаў», якая 1 жніўня бараніла камяніцу на вуліцы Зельнай.
– Гэта было нешта цудоўнае, ахоплівала нейкае ўзнёслае пачуццё, нейкая простая радасць, нават нейкая дзіцячая радасць. Мы не здагадваліся, што будзе далей, але кожны паўстанец ніколі гэтага не забудзе і ніколі не забудзе пачуццё тых першых дзён.
Капітан Тадэвуш Сітэк (памёр у 2021 годзе) у 2017 годзе казаў, што ў 1944 годзе не было іншага выйсця, апроч узброенага супраціву:
– Справа ў тым, што мірнае насельніцтва, усе былі з намі, таму не было гаворкі адмаўляцца ад супраціву, ці не. Чалавек калісьці кляўся і ведаў, што толькі мы можам змагацца за свабоду.
1 жніўня 1944 года, пасля пяці гадоў акупацыі, вуліцы Варшавы былі ў чырвона-белым, і людзі былі ўпэўненыя, што перамога – гэта справа некалькіх дзён. Ванда Трачык-Стаўская казала ў 2016 г., што паўстанцы многім абавязаны мірным жыхарам гораду:
– Сталіца абʼявіла бой, яна вяла смяротны бой. У адзіноце, аднак, яна знайшла шмат ахвотных выканаўцаў. Менавіта насельніцтва дапамагала арыентавацца баявым групам і камандзірам ачагоў супраціву.
Януш Валендзік успамінаў (2023) пра велізарную радасць, якая напоўніла горад у першыя дні пасля выбуху паўстання. Пасля пяці гадоў акупацыі ў Варшаве зноў залуналі чырвона-белыя сцягі, а людзі кідалі ў абдымкі адзін да аднаго:
– Усе выйшлі на вуліцу. Была тады вялікая радасць. Вывешвалі сцягі на будынках, спявалі, абдымаліся і цалаваліся. Нарэшце мы маем свабоду, нарэшце Варшава будзе вольная.
Яніна Янкоўска падкрэслівала (2023), што прадстаўнікі яе пакалення выхоўваліся ў любові да незалежнасці і свабоды. Іх бацькі змагаліся, каб вярнуць незалежнасць, таму, калі прыйшоў час паўстання, ніхто не вагаўся ні хвіліны. Яніна Янкоўская была медсястрой у раёне Жалібож:
– Неверагодная радасць, неверагоднае шчасце, што няма немцаў. Гэтае ўсведамленне свабоды. Мы фактычна два поўныя месяцы жылі ў вольнай Польшчы на Жалібожы. Пад моцным агнём ворага, пад бамбёжкамі і гэтак далей, але гэта была вольная Польшча без немцаў. Без вады, без ежы, без нічога, але з юнацкім запалам. Мы былі самымі шчаслівымі людзьмі.
У святле ўспамінаў паўстанцаў і агульнай колькасці ахвяр і ўзроўню разбурэння польскай сталіцы, адметнай ацэнкай тых падзеяў вядомы міністр замежных спраў Польшчы Радаслаў Сікорскі, які заявіў, што Варшаўскае паўстанне было адным з самых крывавых паўстанняў за незалежнасць у гісторыі Польшчы. Такім чынам ён адказаў на пытанне аб сваёй крытыцы паўстання, якую ён сфармуляваў у папярэднія гады.
– З вялікай павагай стаўлюся да варшаўскіх паўстанцаў і адчуваю вялікую сімпатыю да жыхароў Варшавы. Але гэта самая крывавая параза ў нашай гісторыі. 200 тысяч загінулых. Аднак, пачынаючы з генерала Андэрса, ёсць і тады, і сёння ёсць крытыкі рашэння выдаць загад аб пачатку паўстання, бо ён не меў поспеху.
У 2011 годзе Радаслаў Сікорскі назваў Варшаўскае паўстанне нацыянальнай катастрофай, а ў 2017 годзе пісаў, што гэтае паўстанне было адной з найвялікшых катастроф у гісторыі Польшчы, самавынішчэннем нацыі.
Нягледзячы на супярэчлівыя палітычныя ацэнкі Варшаўскага паўстання, ніхто не паддае сумневу самаахвярнасць і вялікая пачуццё патрыятычнага абавязку ўдзельнікаў паўстання. А 17-й гадзіне – у гадзіну W – па ўсёй Варшаве загучаць сірэны трывогі ў памяць пра герояў паўстання. Іх ушануюць традыцыйнай хвілінай маўчання.
iar/эж