3-5 лістапада ў Вільні праходзіць міжнародная навуковая канферэнцыя “Палякі ў Беларусі ад Студзеньскага паўстання да XXI ст.”. Яна адбываецца сёлета ў пяты раз. Яе вядучая тэма на гэты раз — “Рыжскі дагавор і яго наступствы для палякаў і беларусаў”. Традыцыйна навуковы форум адбываўся ў Гродне. Але сёлета вучоныя сустракаюцца ў Вільні.
Ян Маліцкі, дырэктар Цэнтра ўсходнееўрапейскіх даследаванняў Варшаўскага ўніверсітэта: — Цэнтр усходнееўрапейскіх даследаванняў Варшаўскага ўніверсітэта з’яўляецца арганізатарам навуковай часткі канферэнцыі. Але ўласна арганізацыйнай работай па правядзенні гэтага форуму з самага пачатку займалася генеральнае консульства РП у Гродне, а асабіста — генеральны консул Ярослаў Ксёнжак, які сам з’яўляецца гісторыкам і таму асабіста зацікаўлены ў правядзенні гэтага мерапрыемства.
Можна задаць пытанне: чаму канферэнцыя праводзілася ў Гродне? Адказ гучыць проста: Гродна з’яўляецца цэнтрам палякаў у сучаснай Беларусі. Там знаходзіцца сядзіба Саюза палякаў Беларусі, іншыя ўстановы і асобы — беларускія палякі, якія займаюцца вывучэннем гісторыі палякаў у Беларусі. Урэшце, у Гродне, бадай, працуе самая вялікая група беларускіх гісторыкаў, якія займаюцца гісторыяй польскай-беларускіх адносін, у т.л. гісторыяй палякаў на тэрыторыі сучаснай Беларусі.
Сёлета канферэнцыя перанесена з Гродна ў Вільню невыпадкова.
Ян Маліцкі: — У сувязі з тым, што ўвогуле робіць беларускі рэжым са сваімі грамадзянамі, становіцца немагчымай паездка ў Беларусь і правядзенне гэтай канферэнцыі.
Што і гаварыць! Яшчэ раней канферэнцыя адбывалася ў бубынку генеральнага консульства РП у Гродне, што было ўжо дзіўна, бо ўвогуле консульствы не арганізуюць канферэнцыі.
Але нават два гады таму пад уладай рэжыму (Лукашэнкі. — Рэд.) немагчыма было быць упэўненым, што канферэнцыя адбылася б, калі б яна планавалася ў іншым памяшканні ў горадзе. Што, напрыклад, раптам не пачнецца рамонт на вуліцы, або ў зале, дзе праводзіцца канферэнцыя, не лопне кран. Таму дзеля бяспекі мы праводзілі канферэнцыю на тэрыторыі генеральнага консульства РП у Гродне. Бо тут рэжым не можа паўплываць на ход падзей: перакрыць вуліцу або заявіць, што лопнуў кран, і зрабіць немагчымым правядзенне гэтай канферэнцыі.
Урэшце, сёлета ў сакавіку арганізатар канферэнцыі ў Гродне генеральны консул доктар Ярослаў Ксёнжак быў прызнаны (уладамі РБ. — Рэд.) персонай нон-грата і атрымаў 48 гадзін на тое, каб пакінуць тэрыторыю РБ. У сувязі з гэтым правядзенне канферэнцыі ў Гродне стала зусім немагчымым.
Апрача таго, пастаянным удзельнікам нашай канферэнцыі быў Анджай Пачобут (адзін з актыўных дзеячаў Саюза палякаў Беларусі. — Рэд.), які, праўда, з’яўляецца публіцыстам, але па адукацыі з’яўляецца гісторыкам і выступаў з вельмі змястоўнымі дакладамі. І сёлета таксама павінен быў выступаць на канферэнцыі, а яго даклад павінен быў убачыць свет у канферэнцыйным зборніку. Але Анджай Пачобут, як і Анжаліка Борыс (старшыня Саюза палякаў Беларусі. — Рэд.), цяпер з’яўляецца палітычным зняволеным. І таму немагчыма ні па фармальных, ні па маральных прычынах праводзіць гэту канферэнцыю ў граніцах РБ.
3 лістапада канферэнцыя “Палякі ў Беларусі ад Студзеньскага паўстання да XXI ст.” адкрылася ў пасольстве Рэспублікі Польшча ў Літве, у Вільні.
Ян Маліцкі: — Не толькі для палякаў, не толькі для літоўцаў, але і для беларусаў Вільня з’яўляецца важным месцам, горадам. Мы ведаем, што гэты горад быў цэнтрам беларускага руху, які тут пачынаўся ў часы “Нашай Нівы”. А цяпер Вільня з’яўляецца цэнтрам беларускай палітычнай эміграцыі.
Раніцай 4 лістапада ўдзельнікі канферэнцыі наведалі віленскія каталіцкія могілкі: на Росе, на Антокалі. Затым выступленні вучоных прадоўжыліся ў Доме польскай культуры ў Вільні. Сярод даследчыкаў, якія ўдзельнічаюць у канферэнцыі: Аляксандр Смалянчук, Вячаслаў Швед, Дар’юш Тарасюк, Яанна Героўская-Калаўр, Яўген Мірановіч, Мікалай Іваноў і інш.
Па традыцыі адбылася прэзентацыя зборніка дакладаў вучоных, якія прымаюць удзел у канферэнцыі, які выйшаў пад рэдакцыяй Тадэвуша Гавіна, заснавальніка, першага старшыні, а цяпер — ганаровага старшыні Саюза палякаў Беларусі. Ян Маліцкі падкрэслівае значэнне ўжо пяці тамоў кніжнай серыі Polacy na Białorusi od Powstania Styczniowego do XXI wieku (“Палякі ў Беларусі ад Студзеньскага паўстання да XXI ст.”).
Ян Маліцкі: — Не толькі гэтай пятай кнігі, але і папярэдніх чатырох не было б без генеральнага консульства РП у Гродне і былога генеральнага консула РП у Гродне Ярослава Ксёнжака і Тадэвуша Гавіна, выдатнага, прызнанага даследчыка гісторыі палякаў у Беларусі.
Гэта адзіная вядомая мне ў Польшчы канферэнцыя, том матэрыялаў якой выходзіць не праз год-два, а то і пазней, а да канферэнцыі.
Тадэвуш Гавін, рэдактар канферэнцыйных зборнікаў, прымушае нас, аўтараў, каб мы здавалі тэксты задоўга да канферэнцыі. Яны сумленна апрацоўваюцца. Пан консул Ксёнжак піша ўступ, я пішу пасляслоўе. І гэтыя кнігі трапляюць на канферэнцыі.
У сёлетнім зборніку павінен быў быць тэкст Анджая Пачобута пра Камуністычную партыю Заходняй Беларусі. Замест гэтага змешчаны ліст арганізатараў канферэнцыі, што Пачобут з’яўляецца палітычным зняволеным.
5 лістапада, у трэці, апошні дзень канферэнцыі, на ёй павінны адбыцца дэбаты “Беларусь у сучаснай палітыцы Польшчы і Літвы: дзеянні парламентаў”. Плануецца ўдзел у дыскусіі Малгажаты Гасеўскай, намесніка старшыні Сейма Рэспублікі Польшча, і Паўлюса Саўдаргас, намесніка старшыні Сейма Літоўскай Рэспублікі.
Закрыюць канферэнцыю выступленні Тадэвуша Гавіна, Ярослава Ксёнжака і Яна Маліцкага.
Віктар Корбут
Слухайце аўдыё