Радаслаў Калета — вядомы ў Польшчы беларусіст, паланіст, з 2019 г. — кіраўнік кафедры беларусістыкі Варшаўскага ўніверсітэта. Вучоны даследуе польска-беларускія моўныя кантакты, праблемы выкладання польскай і беларускай моў як замежных (глотадыдактыка).
У 2012 г. Радаслаў Калета абараніў кандыдацкую дысертацыю «Беларуска-польская міжмоўная аманімія» (навуковы кіраўнік Ніна Баршчэўская). На польскай мове выйшлі яго беларусазнаўчыя кнігі: «Беларуска-польская міжмоўная аманімія» (2014), «Польска-беларуская глотадыдактычная ляпсалогія» (2015). У 2019 г. Радаслаў Калета абараніў доктарскую дысертацыю пра беларускую мову як замежную (на прыкладзе палякаў, якія вывучаюць беларускую), годам раней выйшла яго кніга „Błędologia w glottodydaktyce białorutenistycznej” («Памылкалогія ў беларусістычнай глотадыдактыцы») — манаграфія, у якой на прыкладзе беларускай мовы як замежнай аўтар развівае тэорыю моўных памылак, натуральных пры вывучэнні замежных моў. На кафедры беларусістыкі Варшаўскага ўніверсітэта Радаслаў Калета ініцыіраваў у 2015 г. стварэнне Майстэрні беларусазнаўчай глотадыдактыкі, выдае і рэдагуе з 2017 г. часопіс «Беларуская мова як замежная».
Вядомы беларускі мовазнавец Генадзь Цыхун адзначаў, што працы Радаслава Калеты паказваюць моўныя памылкі як станоўчую з’яву. Яго кнігі прызначаны галоўным чынам для выкладчыкаў у Польшчы і Беларусі, якія выкладаюць польскую мову беларусам, хаця многія заўвагі больш агульныя — універсальныя, бо могуць датычыць іншых грамадзян былога СССР, а нават усіх славян. Кнігай могуць карыстацца таксама беларускія студэнты-філолагі, якія хочуць удасканальваць сваю польскую мову або стаць выкладчыкамі польскай мовы як замежнай.
Радаслаў Калета на базе новага сабранага матэрыялу прапануе тыпалогію «памылак» (аўтар адмаўляе негатыўную канатацыю гэтага паняцця ў глотадыдактыцы і сцвярджае яго эўрыстычную вартасць) у маўленні і пісьме беларусаў пры вывучэнні польскай мовы.
Радаслаў Калета.
Паважаны Радаслаў, калі Вы пачалі вывучаць беларускую мову і колькі часу Вам спатрэбілася, каб авалодаць гэтай мовай?
Радаслаў Калета: — Я пачаў вывучаць з нуля беларускую мову ў 2002 годзе ў Варшаўскім універсітэце, калі быў студэнтам І курса беларускай філалогіі. Мая выкладчыца гаварыла тады, што беларускую мову можна вывучыць за год, максімум за два гады. За дзевяць месяцаў я змог авалодаць мовай на камунікатыўным узроўні, а на пятым курсе я ўжо пісаў магістарскую дысертацыю на беларускай мове.
Мне адразу спадабалася мелодыя беларускай мовы. Яна была як мелодыя душы, мелодыя сэрца. Потым я даведаўся пра багатую гісторыю беларускай мовы, пра яе сувязі з польскай мовай і польскай гісторыяй. Напрыклад, польскі пісьменнік Павел Ясяніца ў сваёй папулярнай кнізе «Польшча Пястаў» (P. Jasienica, Polska Piastów, Warszawa 1998) пісаў, што ўжо ў XIV стагоддзі ў Польскім каралеўстве суіснавалі дзве дзяржаўныя мовы — лацінская і старажытнаруская і два алфавіты. Перад тым, як Польшча пераняла заходнія традыцыі і пачала выкарыстоўваць латынь, ніхто нават не думаў пісаць афіцыйныя дакументы на польскай, а толькі — на старажытнарускай мове, ад якой паходзіць і беларуская. Даследчык нават прыводзіць прыклад дакумента 1361 года польскага караля Казіміра Вялікага (апошняга караля з дынастыі Пястаў), які не быў напісаны ні на польскай, ні на лацінскай мове. Мяне гэта вельмі моцна ўразіла, я як быццам бы знайшоў свае карані і зразумеў, што беларуская мова для мяне не чужая.
Хто ў Польшчы і навошта вывучае беларускую мову?
Радаслаў Калета: — Перш за ўсё, беларускую мову вывучаюць прадстаўнікі беларускай нацыянальнай меншасці — на Падляшшы ў пачатковых школах, гімназіях, агульнадукацыйных ліцэях у Гайнаўцы, Бельску–Падляшскім і Беластоку. Дзейнічае дзіцячы сад з польскай і беларускай мовай навучання ў Беластоку і беларускамоўныя групы ў дзіцячым садзе ў Гайнаўцы. Беларускую мову папулярызуе таксама Аб'яднанне дзяцей і моладзі, якія вывучаюць беларускую мову — АБ-БА. Варта нагадаць, што беларуская мова ўведзена ў якасці дапаможнай у зносінах паміж чыноўнікамі магістрата і насельніцтвам, як у вусным, так і ў пісьмовым варыянце на тэрыторыях некаторых падляшскіх гмін. Але і ў Варшаве арганізуюцца беларускамоўныя дашкольныя і школьныя групы.
Выкладанне беларускай мовы, гісторыі і культуры таксама ажыццяўляецца ў польскіх вышэйшых навучальных установах. У Варшаве беларуская мова выкладаецца з 1956 года на кафедры беларусістыкі i з 2002 года на кафедры міжкультурных даследаванняў Цэнтральнай і Усходняй Еўропы факультэта прыкладной лінгвістыкі Варшаўскага ўніверсітэта. Таксама студэнты-семінарысты Варшаўскай духоўнай семінарыі вывучаюць беларускую мову, каб рыхтавацца да служэння свяшчэннікам сярод беларускага насельніцтва ў Польшчы. Беларускую мову будучыя багасловы вывучаюць на працягу двух першых курсаў па дзве гадзіны штотыдзень. Заняткі заўсёды пачынаюцца малітваю па-беларуску. Беларусазнаўчыя адзінкі працуюць таксама ў Беластоцкім універсітэце і Універсітэце імя Марыі Кюры–Складоўскай у Любліне, а спецыялісты з Беларусі выкладалі і выкладаюць ва ўніверсітэтах у Кракаве, Ольштыне і Аполі.
Курсы беларускай мовы для палякаў прапануе таксама Культурны цэнтр Беларусі пры Пасольстве Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Польшча.
На нашай кафедры беларускую мову як замежную вывучалі не толькі палякі, але таксама літовец, расіянін, нават іспанка. Але беларускую мову вывучаюць не толькі студэнты, але таксама: 1) перакладчыкі-русісты, які хочуць пачаць перакладаць таксама з беларускай мовы, 2) польскія дыпламаты, якія рыхтуюцца да працы ў Беларусі, 3) асобы, якія цікавяцца Беларуссю, хочуць падарожнічаць па Беларусі або маюць сяброў у Беларусі, 4) асобы, якія знаходзяцца ў змяшаных шлюбах, 5) асобы, якія хочуць ведаць рэдкую мову і такім чынам паказаць сябе на рынку працы, 6) асобы, якія хочуць атрымаць сертыфікат валодання беларускай мовай як замежнай, здаўшы адпаведны экзамен у Варшаўскім універсітэце.
Як польская мова дапамагае паляку авалодваць беларускай? Раскажыце, калі ласка, пра свой і чужы вопыт з прыкладамі.
Радаслаў Калета: — Польская і беларуская — гэта роднасныя славянскія мовы. Яны геаграфічна суседнічаюць адна з другой і ўтвараюць бесперапынны кантынуум. Даследчыкі сцвярджаюць, што гістарычныя сувязі Польшчы і Беларусі прычыніліся да таго, што сучасная беларуская мова больш зразумелая для паляка, чым руская, якая таксама належыць да групы ўсходнеславянскіх моў. Чаму? Таму што ў беларускай мове вельмі мала царкоўнаславянскіх моўных элементаў у параўнанні з літаратурнай рускай мовай. Паводле лексічнага складу беларуская мова найбольш блізкая да ўкраінскай, рускай і (на трэцім месцы) да польскай, а польская — да чэшскай, славацкай і (на трэцім месцы) да беларускай.
У польскай і беларускай мовaх шмат падобных слоў, у якіх нават пазіцыя націску супадае, напр. pierwszy – першы, radość – радасць, wełna – воўна, zielony – зялёны, siła – сіла, północ – поўнач, chłopiec – хлопец. Польская мова можа часта (хаця не заўсёды) дапамагаць паляку, напрыклад, калі ён піша тэст і не ведае беларускага слова, але можа паспрабаваць напісаць кірыліцай польскае слова, якое можа таксама існаваць у беларускай мове, напр. дом, конь, мама і г.д. Гэта называецца станоўчы перанос (трансфер). З англійскай мовай (і іншымі неславянскімі) мовамі падобны эксперымент можа такім чынам не атрымацца. Лягчэй і хутчэй паляку вывучыць роднасную славянскую мову, чым мову, якая належыць да іншых груп моў. Калі б я гэта ведаў раней, я пачаў бы вывучаць розныя славянскія мовы яшчэ ў ліцэі, дзе я вывучаў нямецкую і англійскую мовы.
Віктар Корбут
Слухайце гукавы файл