Jonathan Littell, autor jednej z najszerzej dyskutowanych książek o II wojnie światowej ostatnich lat - "Łaskawych" - realia wojen poznawał jako uczestnik misji humanitarnych m.in. w Rwandzie i byłej Jugosławii. Dwukrotnie był w Czeczenii, podczas obu wojen, w 1996 i 1999 roku. Ponownie odwiedził ten kraj w kwietniu 2009 roku, w trzecim roku prezydentury Ramzana Kadyrowa wspieranego na tym stanowisku przez Rosjan. Littell opisuje swoje wrażenia - na pierwszy rzut oka w kraju wreszcie zapanował spokój, w Groznym odbudowano kamienice, buduje się nowe bloki, dzieci chodzą do szkół.
Jednak z rozmów z napotkanymi ludźmi wyłania się obraz kraju po wspierana przez Kreml dyktaturą. Udręczeni wojnami Czeczeńcy doceniają, że pod rządami Kadyrowa udało im się wrócić do normalnego życia, mimo to atmosferę w kraju porównują do okresu radzieckiej wielkiej czystki w latach 30. Ci, którzy są przeciwnikami Kadyrowa, dziennikarze niewygodni dla firmowanego przez niego systemu, ale też ci, którzy prowadzą dobrze prosperujące firmy, na które prezydent ma ochotę, tajemniczo znikają, przytrafiają im się dziwne wypadki.
Gdy Littell kończył pisać swój reportaż, w lecie 2009 roku, odnaleziono zwłoki Natalii Estemirowej, dziennikarki, przyjaciółki Anny Politkowskiej. Estemirowa pisała o mordach politycznych w Czeczenii pod rządami Kadyrowa, należała do grupy Memoriał zajmującej się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach represji radzieckich, w tym w okresie stalinowskim, a także ochroną praw człowieka w krajach byłego ZSRR.
Wiele miejsca Littell poświęca postaci Ramzana Kadyrowa
Według opinii Centrum Praw Człowieka Memoriał z 2007 roku, sytuacja w Czeczenii pod rządami Ramzana Kadyrowa wcale się nie poprawiła, dochodzi nadal do porwań, którymi według działaczy Memoriału zajmują się potajemnie bojówki służb bezpieczeństwa. W kraju nadal dochodzi do stosowania tortur, zabójstw politycznych i pogwałceń praw człowieka a ogólną sytuację można określić jako "potworną" - pracownicy centrum twierdzą że rosyjskie władze federalne Czeczenii nieoficjalnie tolerują te praktyki.
Wiele miejsca Littell poświęca postaci Ramzana Kadyrowa. Obecny prezydent jest synem Achmada Kadyrowa, w maju 2004 roku zamordowanego w zamachu. Razem z ojcem podczas I wojny w Czeczenii walczył z Rosjanami, w II wojnie natomiast Kadyrowowie stanęli po ich stronie. Ma opinię brutalnego antydemokraty. Dziennikarka rosyjskiej opozycyjnej "Nowej Gaziety" Anna Politkowska zarzucała mu inspirowanie morderstw, udział w strzelaninach i burdach. Za główne źródło dochodów Kadyrowa Politkowska uważała porwania ludzi dla okupu.
Ramzan Kadyrow uznawany jest za człowieka Putina w Czeczenii. W jednym z wywiadów powiedział "Putin jest moim idolem. On dał nam wszystko, co mamy na tej ziemi. Chwała Najwyższemu, który dał nam takiego człowieka". Materiały o życiu i działalności Kadyrowa zajmują lwią część miejsca i czasu w czeczeńskich mediach. "Czy istnieje mój kult jednostki w Czeczenii? Może tak, ale w dobrym tego słowa znaczenia. Jeśli popiera mnie 95 proc. społeczeństwa i wieszają moje portrety, to nie jest to kult jednostki, lecz dobre rządy" - uważa Kadyrow, który niespecjalnie też przejmuje się przeciwnikami: "Czy istnieje w Czeczenii opozycja? Nie. A co to takiego opozycja?" - pytał w innym wywiadzie. Doskonale, zdaniem Littella, charakteryzuje prezydenta Czeczenii wypowiedź: "Jeśli jesteś liderem, ludzie powinni się ciebie bać".
Władza Kadyrowa w dużym stopniu opiera się na systemie czeczeńskich klanów, a on sam wywodzi się z najliczniejszego z nich - Beno. Prezydent nie zapomniał o swych współplemieńcach - to Beno zajmują najbardziej intratne stanowiska w państwie, oni to znajdują się na samej górze piramidy korupcji, czerpią z niej największe zyski. Kadyrow - pisze Littell - zawarł niepisany sojusz z częścią muzułmańskich duchownych. Władze promują tradycyjny w Czeczenii suficki islam, by powstrzymać umacnianie się salafizmu, wyznawango przez islamskich bojowników zwanych wahabitami.
"Rosjanie tolerują Kadyrowa w nadziei, że będzie on lojalny"
Ramzan jest ostentacyjnie pobożny, a trzonem jego polityki jest w gruncie rzeczy szariat, czyli muzułmańskie prawo - zauważają cytowani przez Littella obserwatorzy. We wszystkich budynkach publicznych i na uczelniach w Czeczenii obowiązkowe jest noszenie przez kobiety chust, Ramzan i jego otoczenie propagują też i praktykują poligamię. W wielu wypowiedziach Ramzan Kadyrow usprawiedliwiał też tzw. zabójstwa honorowe, czyli prawo mężczyzny do zabicia swojej żony lub siostry, która, prowadziłaby się - jego zdaniem - niemoralnie.
Rosjanie, zdaniem Littella, tolerują Kadyrowa w nadziei, że będzie on wobec nich lojalny, zapewniając jednocześnie względny spokój w Czeczenii. Jednak - jak ocenia Littell - nie zanosi się na to, aby Kadyrow stworzył w Czeczenii jakiś system rządów gwarantujący pokój, przeciwnie, feudalne rządy prędzej czy później doprowadzą do kolejnej destabilizacji sytuacji w tym kraju.
Książka "Czeczenia. Rok III" Jonathana Littella, ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego.
kh
