Powszechny kult Maryjny stał się dominujący w europejskiej kulturze dopiero od XII wieku. Powstał na fali liryki trubadurów i wasalnej służby wybranej damie, a także – w rezultacie wzlotu umysłowego i narodzin scholastyki. Daje to nieznane przedtem wysubtelnienie obyczajów, a przede wszystkim – cudowną poezję i muzykę: łacińskie wiersze Abelarda i Adama od św. Wiktora w Paryżu, niezliczone religijne sekwencje i antyfony. Ale także na poły ludowe opowieści o cudach Dziewicy, szeroko rozpowszechnione w zachodniej Europie, jak choćby Miracles de Notre Dame opata z Soissons Gautiera de Coincy czy Cantigi króla Alfonsa X Mądrego. Tutaj dworska erudycja spotyka się z ludową prostotą i naiwnością. Gdzieś niedaleko od tego nurtu stoi katalońska Llibre Vermell ze słynącego cudami klasztoru Montserrat, tutaj gorący temperament pielgrzymów splata się z uczonością mnichów, kształconych na wysokich wzorach paryskiej polifonii. Szczyty artyzmu w muzyce ten kult osiąga zwłaszcza w epoce renesansu, kiedy to afirmowane są wszelkie uczucia i akty twórcze mające znamiona harmonii, umiaru, wewnętrznej równowagi. A kult Dziewicy zdecydowanie takie postawy wzmacniał. Bardzo trudno wybrać z tego „morza” muzyki tylko kilka przykładów: na pewno nie może zabraknąć motetów Dufaya ze względu na kruchą, wyrafinowaną ozdobność, i Josquina – wielkiego humanisty, którego muzyka nabiera już często rysów osobistych.
Portret Maryi Panny, jaki wyłania się z muzyki mistrzów renesansu, jest prawdziwie czysty, jasny, nakreślony delikatnymi barwami, pełen słodyczy i łagodności. Jest to zgodne z teologią Maryjną tej epoki, ukazującą Madonnę jako nieskalaną, miłosierną, jedyną ucieczkę dla stroskanej ludzkości. Muzyka późniejszej epoki – baroku, wnosi swoje własne rysy – pewną zamierzoną teatralność, egzaltację, ostentacyjną wirtuozerię. Nie może tu zabraknąć muzyki Claudia Monteverdiego, autora genialnych Nieszporów Maryi Panny, ale także wielu późniejszych kompozycji pisanych w Wenecji dla bazyliki św. Marka.
To tylko kilka propozycji, ukazujących nieprzebraną różnorodność muzyki, pisanej ku czci Madonny na przestrzeni wieków.
Ewa Obniska i Magdalena Łoś
***
Tytuł audycji: Między dźwiękami
Prowadzą: Ewa Obniska i Magdalena Łoś
Data emisji: 18.12.2016
Godzina emisji: 18.00-19.00
bch/jp
