Poloneza czas zacząć. – Podkomorzy rusza
I z lekka zarzuciwszy wyloty kontusza,
I wąsa podkręcając, podał rękę Zosi
I skłoniwszy się grzecznie, w pierwszą parę prosi.
Za Podkomorzym szereg w pary się gromadzi,
Dano hasło, zaczęto taniec – on prowadzi. (…)
Ustępują mu z drogi – i zmieniwszy szyki,
Puszczają się znów za nim.
Brzmią zewsząd okrzyki:
"Ach, to może ostatni! Patrzcie, patrzcie młodzi,
Może ostatni, co tak poloneza wodzi!"
(Adam Mickiewicz, "Pan Tadeusz", fragm. Ks. XII)
– Ten taniec jest charakterystycznym elementem polskiej kultury. Co więcej, odzwierciedla, zarówno w warstwie muzycznej, jak i w ruchu czy zachowaniu tancerzy, wiele naszych cech narodowych – mówił w rozmowie z PAP Jan Łosakiewicz, tancerz, choreograf oraz dyrektor Teatru Tańca Uniwersytetu Warszawskiego "Warszawianka". – Jest to duma zarówno narodowa, ale także i duma jednostki. Polonez oddaje również szarmanckość i opiekuńczość. Tancerz adoruje swoją partnerkę, ale stara się też pokazać ją światu, podzielić z innymi jej pięknem, kunsztem i urodą.
21:21 [ PR2]PR2 (mp3) 24 lipiec 2019 15_13_46 polonez.mp3 Witold Broda opowiada o polonezie i o płycie "Polski, polonez, chodzony". Audycja Kuby Borysiaka z cyklu "Źródła" (PR, 24.07.2019)
16:42 CZWÓRKA 12.01 Klucz kulturowy polonez.mp3 Geneza poloneza - skąd się wziął najbardziej znany z polskich tańców? Z Mariuszem Gradowskim rozmawia Justyna Majchrzak. Audycja z cyklu "Klucz kulturowy" (PR, 11.01.2019)
"Polonaise", czyli "polski"
- Muzykolodzy do dziś się sprzeczają, jak narodził się ten taniec. Czy na wsi, czy w mieście? Polonez popularny wśród szlachty był na pewno w XVIII wieku, świadczył o szacunku i randze balu. August Mocny wprowadził na przykład zasadę, według której wszystkie bale musiały się zaczynać właśnie polonezem – tłumaczył w Polskim Radiu Witold Broda z Kapeli Brodów.
Korneli Szlegel, "Polonez pod gołym niebem", XIX w. Fot. Wikimedia/domena publiczna
- Źródła mówią o tańcach chodzonych, znanych pod różnymi nazwami już w XVI w., ale nie ma pewności, czy to, co w ten sposób nazywano, przypominało dzisiejszego poloneza, czy było bardziej czymś na podobieństwo mazura – dopowiadał w innej audycji muzykolog Mariusz Gradowski. - Dopiero w XVII i XVIII wieku polonez pojawia się w spisach, zbiorach, a co najważniejsze, stał się on wówczas bardzo popularny.
"Polonez" Jana Piotra Norblina, koniec XVIII w. Fot. Wikimedia/domena publiczna
Ta popularność była w istocie wielka. – Wtedy (w 1. poł. XVIII w. – przyp. red.) w całej Europie tańczyło się ten taniec. Najwięksi kompozytorzy, jak Georg Philipp Telemann czy Jan Sebastian Bach, komponowali w stylu polskim – przypominał Witold Broda. Mariusz Gradowski natomiast zwracał uwagę na kompozytorską "atrakcyjność" poloneza. - Jego rytmika szalenie się wówczas podobała. Dlatego zobaczymy polonezowe zapiski w twórczości prawdziwych ówczesnych gigantów – mówił.
O międzynarodowej karierze poloneza świadczy również sama jego nazwa. Pochodzi ona z języka francuskiego, z określenia "polonaise" ("polski", zatem: "polski taniec").
"Polonez Chopina. Bal w Hôtel Lambert w Paryżu", obraz Teofila Kwiatkowskiego z 1859 r. Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie/domena publiczna
Fryderyk Chopin i studniówki
Polonez to taniec grupowy o podniosłym, a jednocześnie radosnym charakterze. Grupa tańcząca poloneza może liczyć od kilku do nawet kilkuset osób. Uczestnicy tańczą w parach, które jedna za drugą maszerują w rytmie, tworząc korowód.
Taniec ten należy do elementów składających się na idiom polskiej kultury dzięki m.in. swojej popularności i kilkuwiekowej (związanej tak z kulturą wsi, jak i dworu) tradycji. Współtwórcami tej tradycji byli zaś tacy kompozytorzy, jak Michał Kleofas Ogiński, Karol Kurpiński, Stanisław Moniuszko, a nade wszystko: Fryderyk Chopin.
***
Fryderyk Chopin Polonez A-dur op.40 nr 1. Flashmob Orkiestry Polskiego Radia w Warszawie
Polonez odegrał istotną rolę w czasach, kiedy zachowanie polskości było zagrożone. – W czasie zaborów pozwolił nam przetrwać. Również w późniejszych czasach, już w XX wieku, towarzyszył Polakom niezależnie od sytuacji czy okoliczności – podkreślał Jan Łosakiewicz. – Siłą tego tańca jest to, że przetrwał zawirowania historii. Dzisiaj, głównie dzięki młodzieży, która tańczy go w czasie studniówek, cieszy się coraz większą popularnością.
Można jeszcze przypomnieć o związkach poloneza z Polskim Radiem. Pierwsze takty "Poloneza A-dur" Fryderyka Chopina rozpoczęły nadawanie Polskiego Radia w kwietniu 1926 roku. Do dziś jest to sygnał radiowej Jedynki.
Adam Sturm, "Polonez stary odbijany Polakom dobrze znany - ułożony na fortepian", ok. 1870 r. Fot. Polona/domena publiczna
Aby chronić niematerialne dziedzictwo
Ogłoszenie wpisu polskiego tańca na listę UNESCO nastąpiło 5 grudnia 2023 roku podczas 18. sesji Komitetu Międzyrządowego ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa, która odbywa się w Kasane w Botswanie.
– Myśl wpisania poloneza na listę UNESCO towarzyszyła środowiskom tanecznym od lat. Prowadzone były w tym zakresie rozmowy nawet jeszcze przed ratyfikacją przez Polskę Konwencji UNESCO 2003 w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego – mówiła PAP Joanna Cicha-Kuczyńska, radca z Departamentu Ochrony Zabytków w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
– Warunkiem koniecznym do ubiegania się o wpis na listę jest wpisanie elementu do krajowego rejestru niematerialnego dziedzictwa kulturowego danego kraju. W przypadku Polski rejestr ten nosi nazwę Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a prowadzony jest przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obecnie na tej liście znajduje się 85 elementów. Polonez wraz z innymi polskimi tańcami narodowymi został wpisany do krajowego inwentarza w roku 2015, a jako odrębny element w roku 2019 – wyjaśniła Joanna Cicha-Kuczyńska. Dodała, że prace nad wnioskiem do UNESCO trwały dwa lata (został złożony do Sekretariatu Konwencji w roku 2022).
Stanisław Marzec, "Cześć Marszałkowi: polonez na fortepian", ok. 1930 r. Fot. Polona/domena publiczna
Joanna Cicha-Kuczyńska przypomniała przy tym, że lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, na którą właśnie został wpisany polonez, "to jeden ze środków ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego".
- Lista promuje zjawiska z zakresu niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ukazuje bogactwo tradycji poszczególnych krajów i regionów świata. Pozwala na zwiększenie poszanowania dla niematerialnego dziedzictwa kulturowego, do którego zobowiązuje Państwa-Strony Konwencja UNESCO 2003" - wyjaśniła.
Polonez tańczony przez polskich uczniów, 2017 r. Fot. Shutterstock
Polonez jest szóstą polską tradycją wpisaną na listę UNESCO. W poprzednich latach wpisem wyróżnione zostały: szopkarstwo krakowskie (2018), kultura bartnicza (2020), sokolnictwo (2021), tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała (2021) i flisactwo (2022).
jp/PAP
