Jak pisze w posłowiu do wydanej w 2011 roku przez Znak książki tłumaczka Magdalena Heydel: "Napisany z górą sto lat temu tekst, przeczytany dzisiaj, okazuje się boleśnie aktualny i ważny, dotyka bowiem centralnej kwestii, z którą boryka się współczesny człowiek – niejednoznacznej tożsamości, Innego w nas, skonfliktowanych lojalności i skazania na obcość. Conrad – pisarz, którego własne doświadczenie jest silnie zabarwione niezadomowieniem i niejednoznacznością tożsamości kulturowej – daje nam obraz fundamentalnego niezadomowienia i niejednoznaczności tkwiących u postaw kondycji ludzkiej".
Opowiadanie zatytułowane "Heart of Darkness" ukazało się w trzech kolejnych numerach angielskiego pisma "Blackwood Magazine" w 1899 roku. Po raz pierwszy w wydaniu książkowym czytelnicy poznali tę opowieść w 1902 roku.
"Pisarz przygodowy". Strącanie Conrada z piedestału
Książka powstała pod wpływem wyprawy Conrada do Konga Belgijskiego. W ciągu sześciu miesięcy 1890 roku trzydziestoletni wtedy marynarz Conrad- Korzeniowski pracował jako kapitan parowca kursującego między stacjami handlowymi na rzece Kongo. Jak pisze Magdalena Heydel: "pobyt w Kongu – niebezpieczny, nieudany, najeżony nieporozumieniami i niespodziewanymi trudnościami , dramatycznie skrócony, przypłacony nigdy nieodzyskanym już zdrowiem – był dla Conrada doświadczeniem deziluzji, bezsensu i bezsilności, osobistą klęską".
Narratorem opowieści jest żeglarz włóczęga Charlie Marlowe. Pod koniec XIX wieku, w Anglii, na statku u ujścia Tamizy Marlowe snuje swoją opowieść o wyprawie do Konga, będącego wtedy kolonią belgijską. Wspomina on wyprawę do serca afrykańskiej dżungli i spotkanie z agentem spółki handlowej - Kurtzem. Z dala od cywilizacji Kurtz stał się "bogiem" czczonym przez miejscową ludność, przekraczającym wszystkie granice etyczne.
"Śladami Conrada". Rozmowy o pisarzu w Dwójce
Wyprawa w głąb afrykańskiego lądu staje się i dla Kurtza i dla Marlowe’a wyprawą do "jądra ciemności" tkwiącej w sercu człowieka.
"Jądro ciemności" to jedna z najwybitniejszych książek w dziejach literatury - stała się źródłem inspiracji dla wielu dzieł filmowych, teatralnych, muzycznych. Jej ekranowych adaptacji dokonali m. in. Werner Herzog i Francis Ford Coppola. Do dziś wywołuje ona jednak i wiele kontrowersji. Nigeryjski pisarz Chinua Achebe napisał wprost: "Conrad do wstrętny rasista". Według niego pisarz przedstawił w swojej opowieści Afrykanów jako bezładny, ohydny tłum, któremu odmówiono nawet języka, dlatego zamiast mówić – wyje. Według niego to utwór obraźliwy, promujący rasizm, dlatego nie może być dla niego miejsca w kanonie wielkich dzieł literatury.
Dla innych "Jadro ciemności" to "niebezpieczne arcydzieło" (Przemysław Czapliński). Amerykański krytyk J. Hillis Miller pisze: "lekturowa podróż przez "Jądro ciemności" jest doświadczeniem bolesnym, ale paradoksalnie oświetlającym swoim mrocznym światłem rzeczywistość stojącą przed nami" i dodaje, że czytanie tej książki jest naszą powinnością, należy w niej bowiem widzieć nie wcielenie dziewiętnastowiecznego rasizmu i seksizmu, lecz ich objawienie.
***
Tytuł audycji: Książka do słuchania
Przygotowała: Dorota Gacek
Czytał: Andrzej Mastalerz
Data emisji: 7-20.12.2017
Godzina emisji: 19.00
jp/mz/mko
