Pojedynek tytanów: Józef Zaraś kontra Piotr Gaca z radiowych archiwów

W "Źródłach" przypominamy legendarny już w pewnych kręgach fragment audycji "Zapraszamy do S-1", z 1974 roku, będącej pojedynkiem kapel ludowych.

Kapela Józefa Zarasia z córka

Foto: Skansen w Radomiu

Jednym z najbardziej znanych jej odcinków jest ten, w którym zmierzyły się kapele Piotra Gacy i Józefa Zarasia, wówczas topowe kapele regionu radomskiego. W tym odcinku wyjątkowo zmieniono formułę, pozwalając pojedynkować się także solistom, uważanym za niedoścignionych skrzypcowych mistrzów. W nagraniu można usłyszeć także głosy świetnych śpiewaczek - Marianny Kowalskiej z Przystałowic oraz Marianny Tkaczyk z Nieznamierowic.

Zarówno Piotr Gaca, jak i Józef Zaraś byli uczniami słynnego Jana Bogusza. Jan Bogusz – niezwykła legenda! Zmarł w 1945, w wieku 27 lat. Kiedy się o nim dowiedziałem, nie zachowały się żadne zdjęcia, żadne nagrania… ale jakaś pamięć o nim! Musiał w niej utkwić bardzo głęboko. Stopniowo okazało się, że ten młody chłopak wykształcił 5 uczniów. A ci uczniowie to esencja kultury! Ci, bez których nie można wyobrazić sobie muzyki mazowieckiej! – mówił Andrzej Bieńkowski w jednej ze swoich audycji.

• Gaca zaczynał na zrobionych przez siebie skrzypeczkach z deski. Wspomnienie Piotra Gacy
• Gdy przypomniał mu się jakiś utwór, Zaraś zrywał się w nocy i zaczynał grać. Muzyczna monografia Józefa Zarasia

Zapraszamy do S-1

To najprawdopodobniej pierwszy radiowy konkurs z muzyką ludową odbywający się w Polsce! Konkurs kapel o tytuł Zespołu Roku odbywał się w latach 70. XX w. w studiu Radia Kielce. Uczestnicy spotykali się raz w miesiącu, a o ostatecznym wyniku konkursu decydowali słuchacze. My przypominamy odcinek, w którym na scenie kieleckiej radiostacji zmierzyły się dwie wybitne kapele - Kapela Gaców z Przystałowic Dużych oraz Kapela Józefa Zarasia z Nieznamierowic. W studiu S-1 nie brakowało ekspertów - słyszymy tu m.in. Mariana Domańskiego i Piotra Gana.  

- Na samym początku pan Piotr zapytał mnie, który ze skrzypków jest bardziej ludowy - mówił z uśmiechem Domański. - To ogromnie trudne pytanie, ponieważ jeden i drugi jest "bardziej ludowy". Obaj grają jak szatani. Oczywiście reprezentują odrębny styl. Melodie są bardzo stare, pamiętają może nawet wiele wieków.

- To specyficzny mikroregion usytuowany między opoczyńskim a prawdziwym radomskim. To ten region, w którym skrzypce są głównym instrumentem. Jeszcze nie wkradły się tam instrumenty dęte. Jeszcze grywa się na harmoniach trzyrzędowych, nieraz pedałowych. To ziemia powiatu przysuskiego - tłumaczył Piotr Gan.

- Ziemia Kolberga - dodał Domański.

Skrzypkowie grają na zmianę

Piotr Gan tak ułożył ten odcinek konkursu o tytuł Zespołu Roku, że przegrywały się nie same kapele, a także ich liderzy. Na początku Piotr Gaca grał na zmianę z Józefem Zarasiem. Jak wspominali eksperci, granie na zmianę - między skrzypkami czy całymi kapelami - to dawny zwyczaj. 

- Przed czterdziestu laty, gdy przyjechało kilka ślubów naraz, wszystkie kapele szły do karczmy, gdzie odbywała się przygrywka, kasowanie - wspominał ekspert. - Nasi słuchacze będą pewnie mieli problem z wybraniem lepszego, ale w karczmach jakoś tego problemu nie było. zawsze usadzono kogoś na szynkwasie, zawsze wiedziano, kogo częstować wódką. Po takim kasowaniu dany skrzypek i jego kapela cieszyli się sławą i częściej byli zapraszani na zabawy. Cieszył się i ojciec weselny, bo goście, którzy przyszli do karczmy byli na swoim utrzymaniu, dopiero później szli do domu weselnego.

Podczas przegrywania się nierzadko dochodziło też do bójek między zebraną w karczmie publicznością - o to, kto jest najlepszym muzykantem!

Dudy

Jeden z ekspertów w S-1 chętnie usłyszałby w kapelach z ziemi radomskiej dudy. 

- Dudy, z bębenkiem i skrzypcami zupełnie inaczej by na tu zadowoliły. Ta harmonia wprowadziła dość dużo zamieszania w tym repertuarze starodawnym.

- Ponoć dudy przewędrowały tu przez ziemię kielecką. Ale jakoś się nie zadomowiły. Za to zadomowiły się skrzypce, bębenki, polskie harmonie i, później, klarnety - dodał Marian Domański.

 

Ponadto w audycji nowości world music: El Khat i Nusrat FatehAli Khan

***

Tytuł audycji: Źródła 

Prowadziła: Magdalena Tejchma

Data emisji: 3.10.2024

Godzina emisji: 12.00

at/mg