Witold Szabłowski: wolność niedźwiedzi boli Cyganów, ale boli też niedźwiedzie

Jeszcze niedawno w całej Europie Wschodniej można było spotkać niedźwiedników. Dziś o tym zawodzie pamięta niewielu, a wolność niedźwiedzi, jak wolność każdego z nas, bywa niebezpieczna.

Fragment okładki książki Witolda Szabłowskiego "Tańczące niedźwiedzie"

Foto: mat.pras.

Na okładce najnowszej książki Witolda Szabłowskiego "Tańczące niedźwiedzie" widać Natkę, która próbuje wygramolić się z bagażnika samochodu swoich właścicieli. To widok, którego już nie zobaczymy, choć jeszcze niedawno był charakterystycznym dla całej drogi, którą Cyganie pokonali przez 1,5 tysiąca lat, przemieszczając się z Indii do naszej części świata. - Tańczące niedźwiedzie można było spotkać nie tylko w Bułgarii. Były też w Polsce czy na całym obszarze Bałkanów - mówi Witold Szabłowski. - Całe przedsięwzięcie wyglądało następująco: Cyganie brali na wychowanie małego niedźwiadka, np. sierotę lub misia urodzonego w zoo, w którym chciano zakończyć hodowlę tych zwierząt. Od maleńkości niedźwiedź przyuczany był do tańca na tylnych łapach. W efekcie tych nauk powstawało widowisko, podczas którego Cygan grał na gęślach, niedźwiedź tańczył, a gawiedź rzucała pieniądze. 
Wydawałoby się, że to miły dla oka obrazek, gdyby nie fakt, że niedźwiedź miał w nosie kółko, a nos u tych zwierząt jest silnie unerwiony - człowiek na swym ciele nie ma tak czułych miejsc, podkreśla autor "Tańczących niedźwiedzi". Kółko miało pomagać w tresurze drapieżników i de facto przez jego działanie zwierzęta były zmuszane do pracy.
- Kilka lat temu Bułgaria weszła do Unii Europejskiej i okazało się, że państwa stowarzyszone mówią "nie" tańczącym niedźwiedziom - opowiada gość "Stacji Kultura". - Mimo to niedźwiednicy wciąż uprawiali swój zawód na terenie Bułgarii. W pewnym momencie losem tych zwierząt zainteresowała się austriacka organizacja "Cztery Łapy". Ekolodzy uparli się, by zjawisko tańczących niedźwiedzi wyeliminować, zwracając wolność drapieżnikom. Członkowie organizacji jeździli do niedźwiedników i dogadywali się z każdym z Cyganów. Dawali im rekompensaty, a odbierali niedźwiedzie. 
Po pewnym czasie okazało się, że wypuszczenie drapieżników na wolność nie jest prostą sprawą. - Wolność niedźwiedzi boli Cyganów, ale boli też niedźwiedzie - mówi Szabłowski i dodaje, że ta wolność jawi się w bardzo różnych odcieniach. 
Autor dostrzega paralelę między laboratorium wolności, które stworzono niedźwiedziom, a stanem, w którym my się znajdujemy, odkąd skończył się komunizm. - Te mechanizmy są bardzo podobne. Niedźwiedziom usuwano z nosa kółko, po narkozie były otumanione, ale szybko budziły w nich się dzikie instynkty. Zwierzęta różnie sobie poradziły, ale każde z nich doszło do momentu, gdy wolność je przerosła - relacjonuje Szabłowski. - My też swego czasu mieliśmy "tresera", dziś możemy decydować sami o sobie, jedni w tych warunkach sobie poradzili, inni nie...
Koniec ery niedźwiedników gołym okiem widać w bułgarskim miasteczku Jagoda, w którym jeszcze 10 lat temu żyło ich ponad trzydziestu. Dziś, po odebraniu niedźwiedzi, została ich połowa. Panowie w wieku 50-60 lat po prostu poumierali z tęsknoty za swoim zawodem i podopiecznymi.
- W Polsce niedźwiednictwo zostało zakazane tuż przed II wojną światową. Kiedyś byliśmy potęgą tego zawodu i mieliśmy najsłynniejszą szkołę niedźwiednictwa w całej Europie, założoną przez Radziwiłłów - przypomina Witold Szabłowski i zdradza, że ostatnie przekazy o niedźwiednikach w Polsce, do których udało mu się dotrzeć, pochodzą z lat 50. XX wieku i mówią o niedźwiedziach leczących.
(pj/kd)