Przerywanie toku mowy, powtarzanie wyrazów, zatrzymywanie się przed pojedynczymi słowami. Jąkanie może pojawić się w każdym wieku, a powodować je może stres czy niespodziewane wydarzenia. Jąkanie może mieć także podłoże genetyczne. Zaburzenie dotyczy zarówno dzieci, jak i osób pełnoletnich. Logopedzi zazwyczaj diagnozują je najwcześniej koło dziewiątego-dziesiątego roku życia. Niektórzy mówią, że mamy takie pierwsze objawy zaburzeń płynności mowy już w przedszkolu. Jąkanie się może być nasilone w różnym stopniu.
Osoby z tym problemem nierzadko unikają wypowiadania się, rezygnują z zabrania głosu. Dr Sebastian Latocha z Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego przeprowadził badania na temat tego, jak jąkanie wpływa na funkcjonowanie na studiach i na uczelni.
Dorośli jąkający się
- Badania na temat doświadczeń życia akademickiego osób jąkających się prowadziłem w 2020 roku. Interesowały mnie przeżycia studentów i nauczycieli akademickich, którzy definiują siebie jako osoby jąkające się - wyjaśnia dr Sebastian Latocha, który w jednym ze swych artykułów napisał: "dorosłe osoby jąkające się czują bezsilność, frustrację, złość i rozpacz w sytuacjach społecznych na studiach i w pracy. - Moje badania to potwierdziły. Niestety "troska o majestat uczelni" i jakość dydaktyki wykluczają osoby niepłynnie mówiące z pewnych wymiarów egzystencji w ramach szkoły wyższej - dodaje.
Czwórkowy gość podkreśla, że zajmując się tematem osób jąkających się, zależało mu, by uczynić przedmiotem społecznego dyskursu sytuację osób dorosłych jąkających się. - Zagadnienie jąkania się rozpatrywane jest z perspektywy osób bardzo młodych, dzieci. Zapominamy o skutkach wykluczenia osób dorosłych - podkreśla.
09:58 czwórka czat czwórki 20.10.2022.mp3 Jak osoby jąkające się radzą sobie na uczelniach? Jak można poprawić ich sytuację? (Czat Czwórki/Czwórka)
Humanistyka nie dla jąkających się?
Jak wynika z badań dr Latocha studenci i studentki mają szczególny kłopot z humanistyką i tego typu kierunkami studiów. - Wydaje się, że charakter oralny humanistyki, jej akcent padający na erudycję i retorykę, powoduje, że osoby jąkające się bardzo często rezygnują z ambicji studiowania na takich kierunkach jak filozofia, prawo, dziennikarstwo, aktorstwo. Działają z troski o samych siebie, martwią się, że nie poradzą sobie na studiach - wyjaśnia gość Czwórki. - Wybierają takie kierunki studiów, które, ich zdaniem, zapewnią im edukacyjny sukces, kierunki techniczne, przyrodnicze, muzyczne, plastyczne, te, które posługują się innym kodem komunikacji niż ten oparty na mówieniu, na oralności - dodaje.
Gość Piotra Firana zwraca uwagę, że osoby jąkające się przeglądają się w lustrze społecznych stereotypów. W realnym spojrzeniu na sytuacja przeszkadzają im też tradycje dydaktyczne, kwestia obyczajowości i utartych praktyk na uczelniach. Te powodują, że zajęcia dydaktyczne mogą mieć charakter wykluczający osoby jąkające się.
- Z jednej strony osoby jąkające się dokonują samowykluczenia, próbują przewidzieć rzeczy, które mogą je spotkać - zauważa dr Sebastian Latocha. - Trzeba sobie jednak powiedzieć, że to instytucje, w tym wypadku akademia, utrudniają jednostce pełne uczestnictwo w życiu społecznym. To przywołuje na myśl społeczny model niepełnosprawności, czyli taką teorię, która upatruje barier związanych z niepełnosprawnością nie w jednostce, jej cechach, a w społeczeństwie, jego organizacji i biurokratyzacji życia. Nie nasze cechy osobowościowe leżą u podłoża naszych niepowodzeń, tylko sposób pomyślenia świata jest tak skonstruowany, że czyni nas osobami nie dość sprawnymi w pewnych kwestiach - dodaje.
Zauważony przez naukowca problem dotyczy studentów i studentek, ale też nauczycieli i nauczycielek akademickich. Dr Latocha przywołuje stereotyp akademika, którego postrzegamy jako osobę dobrze wykształconą, pięknie mówiącą, charakteryzującą się wysoką kulturą języka. - W tym kontekście jąkanie się odbiera takiej osobę powagę charakterystyczną dla tego stereotypu - podkreśla. - Jąkanie kojarzy się z infantylnością, dziecinnością, ośmiesza sam zawód nauczyciela akademickiego. Sytuacji nie poprawia konieczność udziału akademików w licznych konferencjach. To formy życia akademickiego charakteryzujące się niezwykłym reżimem - trzeba mówić szybko, sprawnie, merytorycznie i zmieścić się w określonym czasie - to niezwykle trudne - dodaje.
Jak zmienić sytuację osób jąkających się?
Sytuacja osób jąkających się na studiach i na uczelniach nie jest łatwa. Czwórkowy gość zwraca uwagę na potencjał tych osób. - Moi rozmówcy wskazują, że obserwują u siebie ponadprzeciętną umiejętność słuchania drugiego człowieka i obserwowania sytuacji - mówi. - Niektórzy stwierdzili, że jąkanie pozwoliło im uświadomić sobie jaką wartość ma słowo. Wydaje mi się, że udałoby się znaleźć takie dziedziny, w których osoby jąkające się mogłyby swoje kompetencje rozwinąć i wykorzystać w praktyce - dodaje.
Jak zauważa ekspert przed uczelniami jeszcze długa droga do poprawy sytuacji osób jąkających się. Uczelnie świetnie sobie radzą z niwelowaniem barier, które stoją na drodze osób z niepełnosprawnościami fizycznymi. - W przypadku jąkania się jest trudniej. Mamy tu do czynienia z podwójnym wykluczeniem: osobie jąkającej się wydaje się, że nie jest dość sprawna, a nie jest też dość niepełnosprawna. Takie osoby nie mają orzeczenia o niepełnosprawności, nie jesteśmy w stanie nawet ich policzyć, by wykorzystać ich potencjał w edukacji - ocenia. - To wyzwanie dla uczelni wyższych. Trzeba opracować dobre praktyki, by wytyczyć dla tych osób właściwą drogę dydaktyczną.
22 października wydaje się być doskonała datą by zacząć ten proces, bo to tego dnia przypada Międzynarodowy Dzień Świadomości Jąkania.
***
Tytuł audycji: Czat Czwórki
Prowadzi: Piotr Firan
Gość: dr Sebastian Latocha z Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego
Data emisji: 20.09.2022
Godzina emisji: 15.19
pj
