- Nazwa "żymlok" (a w bardziej regionalnych wersjach: zemlok lub zemlouk) pochodzi od śląskiego określenia bułki: żymła (lub żemła)
- Śląski żymlok i wielkopolska bułczanka to taka kiełbasko-kaszanka z dodatkiem sporej ilości czerstwej bułki, pokrojonej w kostkę.
- Żymloki i bułczanki robiono tuż po świniobiciu, wykorzystując te resztki.
- Mazowiecki czarny to ubogi krewny i tak niebogatego żymloka: to wyrób ze zmieszanej z krwią kaszy manny, bułki tartej, czy nawet samej grubo mielonej mąki.
W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem zajmujemy się słowem "żymloki", które w Wielkopolsce znane są jako bułczanka, a na Mazowszu podobny produkt nosi nazwę czarny.
Autorzy strony NCK "Ciekawostki językowe / Ojczysty - dodaj do ulubionych" przyznają, że ich smak tego specjału nie urzekł, ale może ktoś się do niego przekona.
Nazwa "żymlok" (a w bardziej regionalnych wersjach: zemlok lub zemlouk) pochodzi od śląskiego określenia bułki: żymła (lub żemła), od niemieckiego Sammel. Same żymloki w śląskiej regionalnej niemczyźnie zwane są Sammelwurscht (niem. Semmelwurst), czyli "bułczana kiełbaska".
Śląski żymlok i wielkopolska bułczanka to taka kiełbasko-kaszanka z dodatkiem sporej ilości czerstwej bułki, pokrojonej w kostkę. Bazę tego wyrobu, zaliczanego do wędlin podrobowych, stanowi masa z resztek głowizny, skórek wieprzowych, skrawków mięsa i kawałków podrobów, z dodatkiem tłuszczu oraz - jak na kaszankę przystało - świńskiej krwi. W zależności od regionu proporcje składników są różne, różne są też przyprawy, choć uczciwy żymlok powinien być raczej słony i w miarę pieprzny. Żymloki i bułczanki robiono tuż po świniobiciu, wykorzystując te resztki, które nie znalazły się ani w salcesonach, ani w wątrobiance, ani w krupniokach czy kaszankach. Kawałki bułki miały stanowić imitację - przynajmniej optyczną - cennej słoniny, której żal było na takie wyroby jak żymloki.
Mazowiecki czarny to ubogi krewny i tak niebogatego żymloka: to wyrób ze zmieszanej z krwią kaszy manny, bułki tartej, czy nawet samej grubo mielonej mąki, nieobfitujący w przyprawy i przeznaczony raczej dla wybitnych koneserów produktów regionalnych… Nazwa czarny pochodzi od barwy tej pseudokaszanki.
02:28 czwórka pierwsze słyszę 03.10.2023 ojczysty żymlok.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Czym są żymlok, bułczanka i czarny? (Pierwsze słyszę/Czwórka)
___
Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.
Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk.
POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<
Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia".
Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.
***
Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.
mat. pras./kd/aw/pj
