"Sonderaktion Krakau". Brutalny atak na polską inteligencję

6 listopada 1939 roku Niemcy zaprosili krakowskich naukowców na wykład o stosunku III Rzeszy i narodowego socjalizmu do zagadnień nauki i szkolnictwa wyższego. Zaproszenie okazało się podstępem. Zebranych uczonych aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.

Akcja dokładnie zaplanowana

- Aresztowanie profesorów w Krakowie było posunięciem ze strony Niemiec, które odkrywało karty - komentował w audycji z cyklu "1939 - rok pokoju, rok wojny", nadanej w 2009 roku, historyk, prof. Andrzej Chojnowski. - Pamiętajmy, że na ziemiach polskich istniały już doświadczenia okupacji niemieckiej sprzed kilkudziesięciu lat. W części społeczeństwa polskiego utrzymywało się przekonanie, że i w tych warunkach, sytuacja będzie wyglądać podobnie. Dlatego na to zgromadzenie naukowe, na ten odczyt profesorowie przyszli dobrowolnie. Nawet niektórzy spóźnialscy domagali się, żeby ich koniecznie wpuścić na salę - dodał historyk.

Wykład w asyście policji

Tymczasem już pierwsze słowa sturmbannführera SS Brunona Müllera wywołały szok wśród osób, zebranych w sali wykładowej im. Mikołaja Kopernika Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Müller przybył na spotkanie w asyście policji i wygłosił krótkie oświadczenie:

"Tutejszy uniwersytet rozpoczął rok akademicki bez wcześniejszego uzyskania zgody władz niemieckich. Jest to wyraz złej woli. Ponadto jest powszechnie wiadomo, że nauczyciele zawsze byli wrogo nastawieni do niemieckiej nauki. W związku z tym, wszyscy, poza obecnymi na sali kobietami, zostaną wywiezieni do obozu koncentracyjnego. Jakakolwiek dyskusja, a nawet wypowiedzi na ten temat są wykluczone. Kto odważy się na opór wobec wykonania mojego rozkazu, zostanie zastrzelony".

Próba obrony

Z Müllerem próbował rozmawiać były rektor uniwersytetu, prof. Stanisław Estreicher, ale nie został dopuszczony do głosu. Także urzędującego wówczas rektora krakowskiej uczelni, prof. Tadeusza Lehr-Spławińskiego uciszono groźbą natychmiastowego aresztowania.

- Aresztowanie profesorów pokazało, do czego okupant się przymierza – stwierdził w audycji prof. Andrzej Chojnowski. - To kazało pozbyć się wszelkich złudzeń i nastawiać się na najgorsze.

Aresztowanie i wywózka

Niemcy tego dnia aresztowali 183 osoby. Większość stanowili wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Akademii Górniczo-Hutniczej. Tak brutalny atak na polskich intelektualistów wywołał oburzenie w całym świecie. Przeciwko akcji Niemców zaprotestował nawet sam Benito Mussolini. Hitlerowcy uwolnili 101 uwięzionych, którzy mieli powyżej 40 lat. Wielu jednak uczonych, wycieńczonych warunkami obozowymi, wkrótce zmarło. Pobyt w obozie przypłaciło życiem 13 profesorów, m.in.: prof. Stanisław Estreicher oraz wybitni historycy literatury: Ignacy Chrzanowski i Stefan Kołaczkowski.

Wspomnienia wracają

- To chyba było jedno z najcięższych wspomnień naszego aresztowania, tj. przewiezienie z więzienia we Wrocławiu do obozu Sachsenhausen - mówił na antenie Polskiego Radia prof. Jan Marian Gwiazdomorski, uczestnik wydarzeń na Uniwersytecie Jagiellońskim. - Ci policjanci traktowali nas strasznie. Przygnębienie nasze było ogromne, gdy zdaliśmy sobie sprawę, że nie wychodzimy na wolność, tylko gdzieś nas wiozą, ale nie mieliśmy pojęcia, jaki jest kierunek tej jazdy.

bs/im