Niezwykle ważnego odkrycia dokonali archeolodzy w wiosce Qurta, znajdującej się na północ od Kom Ombo. Belgijscy archeolodzy znaleźli petroglify podobne w stylu do malowideł z jaskini Lascaux we Francji, który jest całkiem odmienny od dobrze znanej sztuki Egiptu predynastycznego z 4 tysiąclecia p.n.e.
Są to najstarsze dzieła sztuki naskalnej z terenów Egiptu. Składają się z petroglifów, tj. rysunków wyrytych na skale, przedstawiających głównie zwierzęta. Przypuszczalnie rysunki te pochodzą sprzed 15 tysięcy lat. Ich styl zdecydowanie lepiej pasuje do sztuki paleolitycznej, niż do tej z czasów faraońskich. „Wcale nie jest to przesada, by nazwać to znalezisko „Lascaux nad Nilem” - powiedział Dirk Huyge, kurator z Royal Museums of Art and History w Brukseli, szef misji prowadzącej badania w Qurta. Naukowiec nie sugeruje żadnych bezpośrednich związków pomiędzy paleolityczną Francją a Egiptem. W zamian, twierdzi, że podobieństwa w sztuce pojawiły się, ponieważ artyści dzielili podobny styl życia. „Kiedy ludzie stoją w obliczu takich samych warunków, prowadzi to automatycznie do podobnego stylu myślenia, do podobnej kreatywności”, dodaje.
Wyobrażenia z Qurta są podobne do przedstawień bydła odkrytego w latach 1962-1963 przez kanadyjską misję na wschodnim brzegu Nilu w Gebel Sisali. Szef ekspedycji, Philip Smith, zasugerował, że mogą one pochodzić z paleolitu, tj. z epoki kamienia trwającej od około 2,5 miliona lat aż do około 10 tysięcy lat p.n.e. Później jednak wycofał się z tego twierdzenia. Belgijska ekspedycja w kolejnych sezonach badawczych (w latach 2004-2007) potwierdziła dawne przypuszczenia Smitha. Badania sztuki naskalnej przez belgijską misję archeologiczną na przełomie marca i kwietnia 2004 w el-Hosh na zachodniej stronie Nilu, około 30 km na południe od Edfu, doprowadziły do odkrycia dotychczas nieznanych petroglifów na wzgórzu zwanym Abu Tanqura Bahari położonym około 4 km na południe od współczesnej wioski el-Hosh.
Dalsze odkrycia nastąpiły podczas wykopalisk prowadzonych od listopada do października 2005 roku, kiedy odkryto petroglify w pobliżu współczesnej wioski Qurta. Intensywne poszukiwania w lutym i w marcu 2007 doprowadziły do odkrycia kolejnych trzech miejsc ze sztuką naskalną, nazwanych odpowiednio Qurta I, II i III. Generalnie znaleziono około 160 pojedynczych przedstawień, głównie składających się z wizerunków zwierząt. Wszystkie przedstawienia są ciemnego koloru i wydają się być pokryte swego rodzaju werniksem. Znacząco dominuje wizerunek turów (ponad sto przykładów) czy też dzikiej krowy, Bos primigenius, której rogi znaleziono na pobliskim paleolitycznym stanowisku archeologicznym. Dopatrzono się także kilku przedstawień ptaków, hipopotamów, gazeli, ryb i przynajmniej 7 wizerunków postaci ludzkich. Całkiem naturalistycznym przedstawieniom zwierzyny towarzyszą niemal schematyczne przedstawienia ludzkie (podobne do tych znanych z kultury magdaleńskiej paleolitycznej Europy).
Mimo pewnych zniszczeń, którym petroglify uległy w ciągu tysiącleci, naukowcy byli w stanie stwierdzić, że żadne z przedstawionych wizerunków zwierząt nie nosi dowodów udomowienia zwierzyny. Sztukę naskalną w Qurta cechuje brak scen narracyjnych, co najwyżej możemy zaobserwować, prawdopodobnie przypadkowe, zestawienie ze sobą kilku pojedynczych przedstawień. Praktykowano młotkowanie i nacinanie w celu uzyskania obrazu, co w niektórych miejscach dało niemal efekt reliefu. Często wizerunki są pozostawione nieskończonymi, np. bykowi brakuje dwóch przednich kończyn.
W pobliżu niedawno odkrytych petroglifów znaleziono kilka późno paleolitycznych osiedli. Jedno z nich znajduje się jedynie w odległości około 150-200 metrów od stanowiska Qurta I. Zdaniem Zahi Hawassa, szefa Egipskiej Służby Starożytności, to właśnie ci paleolityczni mieszkańcy równin Kom Ombo wyryli rysunki w Qurta. Osiedle to przypisuje się kulturze Ballanan-Silsilian, która jest datowana na okres od 16 do 15 tysięcy lat temu.
Fauna ze stanowisk kultury Ballanan-Silsilian i innych późno paleolitycznych stanowisk na równinie Kom Ombo sugeruje, że ówcześni ludzie byli myśliwymi i rybakami. Żywili się różnymi gatunkami zwierząt, takimi jak tury, bawolce, niektóre gatunki gazeli, hipopotamy, brodzące i nurkujące ptaki, w tym gatunki gęsi i kaczek, oraz ryby - takie jak np. sumy. Z wyjątkiem bawolców, fauna ta całkowicie zgadza się z tematyką rysunków naskalnych w Qurta. Nie stwierdzono natomiast występowania na tym obszarze w okresie późnego paleolitu dużych afrykańskich zwierząt, jak słonie, żyrafy czy nosorożce.
„Sztuka naskalna musi być efektem długiego procesu rozwoju” – powiedział Huyge. „W Egipcie muszą być jeszcze starsze jej przykłady i być może jesteśmy w stanie je znaleźć. Sądzę, że stanowiska takie jak Qurta będą znajdowane w całej północnej Afryce”.
Aleksandra Hallmann
Na podstawie: Antiquity/Al-Ahram/ National Geographic
