Rocznica śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego

Należy do panteonu polskich bohaterów narodowych. Jego zasługi dla odbudowy niepodległej Polski nie budzą wątpliwości. 78 lat temu, 12 maja 1935 roku, zmarł Józef Piłsudski.

Józef Piłsudski i Edward Śmigły-Rydz podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku

Foto: Wikipedia/CC/Józef Piłsudski 1867-1935, Kraków 1935, s. 110

Marszałek Polski, Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny Wojska Polskiego to jedna z najwybitniejszych postaci w historii naszego kraju. Z osobą Józefa Piłsudskiego jest związanych wiele przełomowych wydarzeń w historii Polski. W czasach I wojny światowej był dowódcą polskich Legionów, a jego powrót do ojczyzny 10 listopada 1918 roku stał się sygnałem do ogłoszenia niepodległości Polski.

W wolnym kraju Sejm powierzył Józefowi Piłsudskiemu stanowisko Naczelnika Państwa. Został też pierwszym Marszałkiem Polski. Dwukrotnie, w latach 1926-28 oraz w 1930 pełnił urząd premiera. W 1926 roku dokonał zamachu stanu i wprowadził tak zwane rządy sanacyjne. Był współzałożyciel PPS i szefem Wydziału Bojowego PPS.

Jako Naczelny Wódz Wojska Polskiego Józef Piłsudski zorganizował w 1919 roku zbrojny opór przeciwko najazdowi bolszewickiemu. W czasie wojny polsko-rosyjskiej odniósł wiele zwycięstw. Dowodził w rozstrzygającej o losach wojny i o niepodległości Polski, zwycięskiej Bitwie Warszawskiej w sierpniu 1920 roku, która przeszła do historii jako "Cud nad Wisłą".

Konspiracja, zesłanie, legiony

Józef Piłsudski urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie pod Wilnem. Działał w organizacjach konspiracyjnych. W 1887 roku został aresztowany i pod zarzutem przygotowań do zamachu na cara Aleksandra III, zesłany na 5 lat na Syberię. Po powrocie organizował konspiracyjne oddziały wojskowe, w tym Związek Walki Czynnej.

Z inicjatywy Piłsudskiego w październiku 1914 roku utworzono Polską Organizację Wojskową. W wyniku późniejszej akcji dyplomatycznej polskich posłów władze austriackie wyraziły zgodę na organizację Legionów Polskich. Piłsudski objął dowództwo 1. Pułku Legionów, który walczył na froncie galicyjskim.

22 lipca 1917 roku, po kryzysie przysięgowym w Legionach został aresztowany przez Niemców i osadzony w twierdzy w Magdeburgu, skąd uwolniono go w listopadzie 1918 roku. Jego powrót do Warszawy 10 listopada 1918 roku stał się sygnałem do rozbrajania Niemców i ogłoszenia niepodległości Polski. Piłsudski przejął władzę z rąk Rady Regencyjnej - najpierw dowództwo wojskowe, a potem Sejm powierzył mu stanowisko Naczelnika Państwa.

Wojna z bolszewikami

Jako Naczelny Wódz organizował siły zbrojne, z którymi niedługo potem stawił opór najazdowi bolszewickiemu. W czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1919-1920 roku odniósł wiele zwycięstw, w tym w Bitwie Warszawskiej. W marcu 1920 roku został mianowany pierwszym Marszałkiem Polski. W latach 1922-23 był szefem sztabu generalnego. Po objęciu rządów przez premiera Wincentego Witosa, wycofał się z życia politycznego. Osiadł w Sulejówku pod Warszawą, zajął się pisarstwem i publicystyką.

Przewrót majowy i sanacja

W związku z pogarszającą się sytuacją polityczną i gospodarczą, w Polsce dochodziło do eskalacji nienawiści. To doprowadziło do zabójstwa pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza. Zdaniem Piłsudskiego, odpowiedzialna za to była rządząca koalicja narodowo-ludowa.

W maju 1926 roku, gdy koalicja ta wróciła do władzy, Piłsudski zdecydował się na zbrojny zamach stanu.

12 maja 1926 roku Józef Piłsudski na czele oddziałów wojskowych wkroczył do Warszawy. Rozmowy Marszałka i Prezydenta na moście Poniatowskiego nie doprowadziły do ugody. Wieczorem rozpoczęły się walki między wojskami rządowymi, a oddziałami podporządkowanymi Piłsudskiemu, które zakończyły się 14 maja. Prezydent Wojciechowski złożył urząd prezydenta i zgłosił dymisję rządu. 15 maja sformowano rząd Kazimierza Bartla, związanego z obozem piłsudczykowskim. W trakcie trzydniowych walk zginęło 379 osób, wśród nich 164 cywilów.

W wyniku przewrotu został obalony rząd Wincentego Witosa i doszło do dymisji prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Józef Piłsudski wykorzystał pogarszającą się sytuację polityczną oraz gospodarczą kraju. Pod hasłami „sanacji moralnej” wystąpił przeciw niepopularnemu wśród społeczeństwa i zwalczanemu przez lewicę parlamentarną, rządowi Chjeno-Piasta.

Po przewrocie majowym formalnie był ministrem spraw wojskowych i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych, lecz w praktyce sprawował władzę dyktatorską. Wprowadził system polityczny zwany sanacją. Był krytykowany za ograniczenie roli parlamentu, zwiększenie wpływu wojskowych na politykę, a także za stłumienie działań opozycji parlamentarnej.

Do dziś historycy są podzieleni w kwestii oceny przewrotu majowego, jedni uważają, że Piłsudski uratował Polskę przed anarchią i rozpadem, drudzy, że pogrzebał demokrację w II Rzeczpospolitej.

Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku. Został pochowany na Wawelu w krypcie św. Leonarda. Jego serce złożono na wileńskim cmentarzu na Rossie, obok jego matki. Pogrzeb marszałka stał się wielką manifestacją jedności narodowej. Szacuje się, że wzięło w nim udział około 200 tysięcy osób. Kondukt żałobny ciągnął się przez kilka kilometrów.

W 1937 roku na polecenie metropolity krakowskiego arcybiskupa Adama Sapiehy trumna ze szczątkami marszałka została przeniesiona do krypty pod wieżą Srebrnych Dzwonów.

IAR/agkm

Galeria: dzień na zdjęciach >>>