Dla Turków Mustafa Kemal Pasza jest bohaterem narodowym, jest jedynym niekwestionowanym przywódcą, który doprowadzając do obalenia sułtanatu i wprowadzając reformy, całkowicie zmienił ich kraj.
95 lat temu, 3 maja 1923 r. Mustafa Kemal Pasza został wybrany na pierwszego w historii premiera Republiki Tureckiej.
Biografię "Ojca Turków" - Atatürka przedstawił Sławomir Szof w audycji z cyklu "Postacie XX wieku", nadanej w lutym 1994 r. Gościem programu był historyk, znawca problematyki tureckiej, Dariusz Cichocki z Uniwersytetu Warszawskiego.
- Niewątpliwie był postacią XX wieku, zwłaszcza że doprowadził Turcję do statusu kraju europejskiego - powiedział Cichocki. - Jego reformy to był przełom nie tylko na skalę jednego kraju, ale to było przejście z formacji do formacji. Jego wielkim sukcesem jest to, że wprowadził Turcję do politycznego układu europejskiego, jako zintegrowany kraj.
Na zdjęciu.: Mustafa Kemal (Atatürk) w randze kapitana Armii Otomańskiej. 1907. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Sztab Generalny tureckiej armii.
Wojsko miał we krwi
Pochodził z rdzennie tureckiej, ubogiej rodziny. Urodził się w 1881 r. z dala od Ankary i Stambułu, bo w Salonikach. – Wydaje się, że z dala, ale ośrodek w Salonikach był silnie związany ze Stambułem - powiedział gość programu
Ojciec zmarł, gdy Mustafa był małym chłopcem. Zajmowała się nim matka i najbliższa rodzina. By zapewnić mu karierę, został posłany do szkoły wojskowej. I tak zaczęła się błyskotliwa kariera wojskowa Mustafy Kemala, która zdaniem historyka trwała de facto do końca życia tureckiego polityka.
Chwiejące się imperium
- Pod koniec XIX w. Imperium Osmańskie było już tylko mitem - słyszymy w komentarzu. - Administracja państwowa była w stanie rozkładu. Jeszcze sułtan Abdülhamid II próbował ją metodami bardzo brutalnymi scalić, ale to mu się nie udało. Kraj pogrążony był w ogromnym chaosie. Turcja musiała wycofywać się z podbitych wcześniej terytoriów: krajów Maghrebu, z Bałkanów.
Walki o Dardanele
Po raz pierwszy Mustafa Kemal stanął na polu bitwy podczas wojny włosko-tureckiej o Libię w 1911 r. I już wtedy ujawnił się jego talent wojskowy. Ale prawdziwy kunszt przyszłego prezydenta Turcji objawił się 4 lata później, w czasie słynnej kampanii w Cieśninie Dardanele. To wtedy, jako młody oficer powstrzymał inwazję Aliantów. Obronił strategiczny dla Turcji przyczółek.
- Kariera dowódcza Mustafy Kemala zaczęła się od tego momentu - powiedział Dariusz Cichocki. - Otrzymał wysokie stanowisko, został dowódcą 5. Armii w Damaszku. Był inspektorem armii, szefem sztabu.
Przeciw sułtanowi
Po zakończeniu I wojny światowej i podpisaniu kapitulacji, istnienie wielkiego imperium staje pod znakiem zapytania. Mustafa Kemal opowiada się przeciwko sułtanowi. Za tę secesję zostaje skazany na śmierć. W 1919 roku wydaje swoją pierwszą odezwę, wzywając wszystkie siły tureckie do obrony Anatolii. - Po raz pierwszy rzuca wówczas hasło obrony integracji Turcji w ramach granic etnicznych - słyszymy w komentarzu. - Na zamieszkałych przez Turków terenach Kemal i jego współpracownicy pragnęli stworzyć nowe państwo, odbiegające od poprzedniego, półfeudalnego systemu.
Wbrew sułtanowi zorganizował w kwietniu 192O roku wybory do Zgromadzenia Narodowego. Ignorując wszelkie zalecenia i rozkazy płynące ze Stambułu, staje na czele Rządu Tymczasowego. W listopadzie 1922 roku doprowadza do obalenia sułtana, proklamuje republikę i zostaje jej pierwszym prezydentem. W 1923 roku ogłasza, że nowa stolicą kraju będzie Ankara.
Na zdjęciu.: Mustafa Kemal (Atatürk), pierwszy prezydent Rep. Turcji. Wikimedia Commons/dp. . Obecnie w zbiorach tureckiego Muzeum Edukacji Narodowej. Fot.: Cemal Işıksel (1905-1989).
Reformator
Mustafa Kemal zerwał z panturkizmem i mrzonkami swego poprzednika o przywróceniu wielkiego państwa otomańskiego. - Był realistą, ograniczył tureckie aspiracje narodowe do terenu Anatolii i wschodniej Tracji - powiedział historyk.
Turcja pod jego rządami zaczęła zmieniać się w zupełnie inny kraj. Wprowadzono kalendarz gregoriański, alfabetu łaciński, oczyszczenie języka tureckiego ze słów pochodzenia arabskiego. Ważną zmiana było też wprowadzenie nazwisk.
Prawa kobiet i laicyzacja
Sam Mustafa Kemal wybrał dla siebie nazwisko: "Atatürk", czyli "Ojciec Turków", którego nie wolno było nosić żadnemu innemu mieszkańcowi tego kraju. Pod jego rządami znacznie ograniczono ingerencję islamu w politykę państwa. Zaczął obowiązywać kodeks karny, wprowadzono obowiązkowe nauczanie kobiet, a także ustawy gwarantujące im równość społeczną i polityczną.
"Władzę zdobywa się siłą, przemocą i przymusem. Osmanowie zdobyli przymusem władzę nad narodem tureckim. Sprawili, że to bezprawie trwało sześć wieków. Obecnie jednak naród turecki, uznawszy, że dość ma ciemiężycieli, powstał przeciwko nim i przejął władzę w swoje ręce" - tymi słowami zwrócił się Mustafa Kemal do członków pierwszego parlamentu.
Pomnik Atatürka w Izmirze. Wikimedia Commons/cc. Fot.: Ed Kohler
Kult Atatürka
"Szczęśliwy ten, który może powiedzieć: Jestem Turkiem" – mawiał. Mustafa Kemal Basza był prezydentem przez 15 lat, do czasu swojej śmierci. Kiedy umarł, w żałobie pogrążona była cała Turcja. Zmarł 10 listopada 1938 r .
- Uroczystości żałobne trwały wiele dni – mówił gość audycji. - Był pochowany tymczasowo, rozpisano konkurs na jego mauzoleum. Wybudowano je w Ankarze, w latach 50. Tam spoczywa na głębokości 40 m do dziś.
Ankara. Mauzoleum Atatürka. Wikimedia Commons/dp. Fot.: Volki16
Gdzie zdobył tak ogromną wiedzę o polityce, o świecie? Jakim był człowiekiem? Co lubił? – posłuchaj komentarza Dariusza Cichockiego.
bs
