Historia

Tadeusz Kantor. "Sztuka to dla mnie sposób życia"

Ostatnia aktualizacja: 06.04.2024 05:50
- Moja sztuka nie jest wizerunkiem rzeczywistości, jest odpowiedzią na rzeczywistość - tłumaczył Tadeusz Kantor, reżyser, malarz, scenograf, grafik, autor manifestów artystycznych, animator życia kulturalnego, założyciel Teatru Cricot 2 w Krakowie.
Teatr Cricot 2, próba do spektaklu Tadeusza Kantora pt. Wielopole, wielopole..., Kraków, 1.01.1984.
Teatr Cricot 2, próba do spektaklu Tadeusza Kantora pt. "Wielopole, wielopole...", Kraków, 1.01.1984. Foto: PAP/Jerzy Ochoński

Posłuchaj
54:31 Tadeusz Kantor_Lisiecka.mp3 Sylwetka Tadeusza Kantora, wybitnego twórcy teatru, w nagraniach archiwalnych, audycja Anny Lisieckiej "Opowieści po zmroku". (PR, 7.12.2012)
16:27 Artysta wolny_Tadeusz Kantor.mp3 Co jest obowiązkiem artysty, jaki jest cel sztuki i czym jest prawda artystyczna i życiowa – tłumaczy Tadeusz Kantor, rozmowę przeprowadził Bogusław Sobczuk. (PR, 2.12.1980)

 

6 kwietnia 1915 roku urodził się Tadeusz Kantor, wybitny artysta, człowiek renesansu: reżyser, malarz, scenograf, grafik, autor manifestów artystycznych, animator życia kulturalnego, założyciel Teatru Cricot 2 w Krakowie.

– Sztuka to dla mnie pewien sposób życia – zaznaczał Tadeusz Kantor w rozmowie z Ewą Skudro w 1980 roku. – Jeżeli ktoś zajmuje się sztuką, to jest to jego całe życie.

Kształtowanie osobowości

I rzeczywiście całe życie Tadeusza Kantora obracało się wokół sztuki. Najpierw studiował malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jeszcze przed końcem wojny z innymi studentami założył podziemny Teatr Niezależny.

– Myśmy byli sami, to znaczy byliśmy w takim stanie w jakim powinien być artysta – wspominał Tadeusz Kantor w 1980 roku w rozmowie z Bogusławem Sobczukiem. – Ja ten okres uważam za mój "złoty okres" teatru, ponieważ wtedy wszystko właściwie wymyśliłem.

W 1945 roku podjął pracę kierownika malarni w krakowskim Starym Teatrze oraz zapisał się na kurs scenografii w Studio Teatralnym prowadzonym przez Andrzeja Pronaszkę. Ten stał się dla Kantora guru.

Przeciwko realnemu socjalizmowi

W 1955 roku zbuntował się przeciw realizmowi socjalistycznemu i wraz z innymi polskimi artystami zorganizował wystawę "9 Malarzy" w Domu Plastyków. Twórcy ci zniknęli z rynku na lata i zmuszeni byli malować i wystawiać we własnych domach. – Gdybyśmy my wtedy nie zaprotestowali, nie dałoby się tak łatwo malarstwa tego podnieść – zaznaczał Tadeusz Kantor w 1980 roku. – Ja twierdzę, z całą odpowiedzialnością, że tych dziewięciu malarzy, którzy zaprotestowali, dali pomost ponad tą próżnią.

Jako pierwszy prezes Grupy Krakowskiej, Kantor stał się jednocześnie organizatorem życia artystycznego w Polsce. – Robił rzeczy, które trafiały w takie sytuacje, w które nikt inny nie trafiał – powiedział Marek Roztworowski, historyk sztuki.


Posłuchaj
03:52 Kantor o sztuce.mp3 Tadeusz Kantor o sztuce i procesie twórczym w rozmowie z Ewą Skudro, audycja z cyklu "Muzyka i aktualności". (PR, 11.09.1980)

 

Perfekcjonista i prześmiewca

– Ja nie jestem żadnym sędzią, tylko mówię aktorom otwarcie: "Wszystkie swoje grzechy, jakie się posiada, należy przekształcić w dzieło sztuki" – stwierdził Tadeusz Kantor w maju 1990 roku. – Przeważnie to raczej grzech staje się materią przy tworzeniu dzieła sztuki niż cnota.

Jak przyznawał sam reżyser, w jego charakterze leżało dążenie do pewnego rodzaju świętokradztwa w tworzeniu. Zawsze szukał odwrotności, przełamania schematów i wytyczania nowych dróg.

Praca z aktorem

– Kiedy go poznałam, wiedziałam jakie on ma osiągnięcia i że jest to osobowość niezwykła, silna, mocna – wspominała aktorka Teresa Wełmińska. – Ale nie przypuszczałam, że on potrafi tak wciągnąć. To jest człowiek, któremu ja zawdzięczam bardzo dużo.

Ogromny autorytet Tadeusza Kantora wielokrotnie kształtował osobowości młodych aktorów.
– Nie wiem na czym polegała ta jego umiejętność wydobywania z człowieka tych warstw – mówiła aktorka Mira Rychlicka. – Tadeusz zadawał różne zadania, ćwiczenia i człowiek się "zapamiętywał" i potem nagle stwierdzał, że to tak ma być. Jak by mi kazał, to bym wszystko zrobiła.

Poszukiwanie dobra i prawdy

– Kantor mówił zawsze prawdę – podkreślała dziennikarka Teresa Krzemień. – Tę prawdę zawsze brał z siebie i uważał, że wszystko, co jest szczere, autentyczne, co z autentycznych przeżyć człowieka-artysty wynika, jest w efekcie dobre.

Sztuka towarzyszyła mu do końca. Zmarł nagle po skończeniu próby spektaklu "Dzisiaj są moje urodziny" 8 grudnia 1990 w Krakowie. Premiera przedstawienia była hołdem złożonym Tadeuszowi Kantorowi przez przyjaciół i współpracowników.

Posłuchaj, jak Tadeusz Kantor formował swoich aktorów, czym była dla niego sztuka i co sądził o sobie.

mb

Czytaj także

Halina Mikołajska. Nie chciała, by nazywano ją bohaterką

Ostatnia aktualizacja: 22.03.2024 05:40
– Myślę, że Halina Mikołajska była chodzącym wyrzutem sumienia naszego środowiska – mówił o tej znakomitej aktorce Andrzej Łapicki. 22 marca mija 99. rocznica urodzin Haliny Mikołajskiej. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wilam Horzyca. "On był od świtu do nocy w teatrze"

Ostatnia aktualizacja: 02.03.2024 05:38
– Uważał, że teatr kształci społeczeństwo – mówiła aktorka Wilama Horzycy, Maria Mincerówna. – Dlatego każda jego sztuka musiała być sztuką o ogromnym poziomie pod każdym względem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leon Schiller. Artysta pełen sprzeczności

Ostatnia aktualizacja: 14.03.2024 05:45
14 marca 1887 roku urodził się Leon Schiller, reżyser, krytyk i teoretyk teatru, wybitny interpretator twórczości klasyków literatury romantycznej. Przez wielu uważany jest za twórcę współczesnego teatru polskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Juliusz Osterwa - twórca Reduty

Ostatnia aktualizacja: 10.05.2024 05:30
10 maja 1947 roku w Warszawie zmarł Juliusz Osterwa, aktor, reżyser i reformator teatru, twórca Teatru Reduta.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stefan Jaracz. Aktor najwyższej próby

Ostatnia aktualizacja: 11.08.2024 05:40
11 sierpnia 1945 roku w Otwocku zmarł Stefan Jaracz. Był założycielem Teatru Ateneum w Warszawie i jednym z najwybitniejszych i najbarwniejszych postaci polskiej sceny teatralnej w czasach dwudziestolecia międzywojennego. 
rozwiń zwiń