Odbudowa Pałacu Saskiego. Uroczyste przekazanie projektu ustawy.
04:26 Omilanowska Pałac Saski.mp3 "Zaczęło się od pałacu dla Jana Andrzeja Morsztyna". Dr Małgorzata Omilanowska o historii Pałacu Saskiego (PR, 1997)
Wart pałac Sasa
W miejscu, gdzie stoi dziś jedyny ocalały fragment Pałacu Saskiego, czyli Grób Nieznanego Żołnierza, w drugiej połowie XVII wieku znajdował się dwór Tobiasza Morsztyna. Jego brat i spadkobierca Jan Andrzej Morsztyn, polityk znany dziś przede wszystkim jako poeta, uzyskał od króla pozwolenie na budowę barokowego pałacu. Gmach zaprojektował - według różnych źródeł - albo Tylman z Gameren, albo architekt Wazów Giovanni Battista Gisleni.
Morsztynowie nie zagrzali miejsca w pałacu. W 1713 roku córka Morsztyna sprzedała posiadłość Augustowi II Mocnemu. Ten natychmiast zabrał się do wielkiej przebudowy, pragnąc stworzyć królewską rezydencję na wzór Wersalu, z reprezentacyjnym placem i wspaniałym ogrodem. Pałac, nazwany wówczas Saskim, stał się tym samym centrum założenia urbanistycznego zwanego Osią Saską. Augustowi II nie starczyło życia na dokończenie imponującego projektu, ale rozbudowę kompleksu kontynuował jego syn i następca tronu August III Sas.
– To miejsce, zagospodarowane przez Sasów, z wielkim dziedzińcem przed pałacem, dało Warszawie wreszcie reprezentacyjną przestrzeń, której to miasto wcześniej nie miało – mówił Justynie Piernik w 2007 roku Andrzej Sołtan, wicedyrektor Muzeum Historycznego Miasta Stołecznego Warszawy.
23:57 pałac_saski.mp3 O powstaniu, historii i znaczeniu Pałacu Saskiego w dziejach Warszawy mówią architekt prof. Jolanta Putkowska, archeolog Ryszard Cendrowski, wicedyrektor Muzeum Historycznego Miasta St. Warszawy Andrzej Sołtan, aud. Justyny Piernik z cyklu "Mapa kultury". (PR, 22.05.2007)
Okres jego panowania to lata świetności Pałacu Saskiego, do którego przyłączono sąsiadujący z nim Pałac Brühla i rezydencję biskupa Potockiego. Złota epoka skończyła się jednak w roku śmierci króla w 1763 roku. Wprawdzie Pałac Saski znajdował się w rękach elektorów Saksonii aż do 1816 roku, jednak przestał być rezydencją królewską i zaczął podupadać. Nie znaczy to wcale, że o nim zapomniano.
Praca, dom, szkoła, wojsko...
Po 1763 roku Sasi wynajmowali pomieszczenia pałacowe na mieszkania i biura. W 1810 roku w prawym skrzydle Pałacu Saskiego zamieszkał Mikołaj Chopin z żoną i dwojgiem dzieci: trzyletnią Ludwiką i kilkumiesięcznym Fryderykiem. Ojciec przyszłego kompozytora podjął pracę jako nauczyciel francuskiego w Liceum Warszawskim, które do 1817 roku wynajmowało inną część tego samego gmachu. Chopinowie wyprowadzili się z pałacu w tym samym roku, w którym opuściło je liceum.
Budynek został częściowo zniszczony w czasie powstania listopadowego. W 1837 roku Pałac Saski został kupiony przez rosyjskiego kupca Jana Skwarcowa, który zlecił gruntowną przebudowę gmachu w stylu klasycystycznym według projektu Adama Idźkowskiego. To on stworzył Pałac Saski w najbardziej znanym kształcie - w miejscu rozebranej środkowej części kompleksu wstawiono charakterystyczną kolumnadę w stylu korynckim.
Pałac Saski na początku XX wieku. W tle widoczny sobór św. Aleksandra Newskiego. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
W 1841 roku na środku placu przed budynkiem postawiono pomnik przeciwników powstania listopadowego: "Polakom poległym w 1830 r. za wierność swemu monarsze". Monument przeniesiono, gdy pod koniec XIX wieku w jego miejscu zaczął powstawać ogromny sobór św. Aleksandra Newskiego. W 1864 roku spadkobiercy Skwarcowa sprzedali pałac carskiej armii, która do 1915 roku zajmowała budynek jako siedzibę rosyjskiego Dowództwa III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
Pomnik ku czci poległych w powstaniu listopadowym lojalistów przed Pałacem Saskim. Fot. Polona/domena publiczna
Pałac Saski – przedwojenny Pałac Kultury
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Pałac Saski przeszedł w ręce Polaków, ale nie zmienił swojego charakteru – teraz znajdował się w nim Sztab Generalny Wojska Polskiego, a przed budynkiem postawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. W 1925 roku pod kolumnadą w centralnym punkcie pałacu umieszczono Grób Nieznanego Żołnierza. W 1928 roku plac Saski przemianowano na plac Marszałka Józefa Piłsudskiego.
06:46 odbudowa pałacu saskiego___v2013005335_tr_3-3_112072184f9a1946[00].mp3 "Pałac Saski pojawia się na większości przedwojennych pocztówek. Był ówczesnym symbolem miasta". Rozmowa z przedstawicielem stowarzyszenia Saski 2018 Jerzym Bombczyńskim (PR, 24.08.2013)
W latach 30. XX wieku w Pałacu Saskim miało siedzibę Biuro Szyfrów, które w 1932 roku, dzięki pracy matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, złamało kod Enigmy. W okresie międzywojennym na placu przed pałacem odbywały się najważniejsze uroczystości państwowe i kościelne. Podczas II wojny światowej budynek przejął sztab hitlerowski. Pałac Saski zajmował Wehrmacht, a Pałac Brühla był siedzibą gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwika Fischera. W 1940 r. nazwę placu zmieniono na Adolf Hitler Platz.
Niemieckie uroczystości z okazji pierwszej rocznicy wybuchu II wojny światowej przed Pałacem Saskim połączone z przemianowaniem placu Piłsudskiego w Warszawie na Adolf Hitler Platz. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny
Po stłumieniu Powstania Warszawskiego Niemcy wysadzili w powietrze Pałac Saski, Pałac Brühla oraz pomnik Józefa Poniatowskiego. Ładunków wybuchowych nie podłożono jedynie pod fragmentem kolumnady, tam, gdzie istniał Pomnik Nieznanego Żołnierza. Dlatego ta część pałacu jako jedyna ocalała.
28:02 odbudowa pałacu saskiego w warszawie___v2018018612_tr_0-0_155955334f9a279e[00].mp3 "Wysadzenie Pałacu Saskiego było ostatnim akordem burzenia Warszawy". Michał Szułdrzyński rozmawia z Pawłem Łepkowskim i Jerzym Bombczyńskim (PR, 22.11.2018)
Życie po życiu
Prezydent: odbudowując pałace Saski i Brühla, stworzymy znak naszych tradycji, tożsamości i dokonań
Odbudowę Pałacu Saskiego planowano już w 1946 roku, ale żaden z ówczesnych projektów nie wyszedł poza fazę rozpisania konkursów architektonicznych. Do sprawy powrócono w latach 70., jednak z równie mizernym efektem. Temat poruszano co pewien czas także w latach 90., ale idea odbudowy odżyła dopiero w latach warszawskiej prezydentury Lecha Kaczyńskiego, który uczynił ją jednym z głównych punktów swojego urzędowania. Rozpoczęto prace archeologiczne, które odsłoniły fundamenty zniszczonych pałaców.
54:51 pałac saski - odkrycia archeologiczne ___1163_06_ii_tr_0-0_117894244f9a4d37[00].mp3 O historii Pałacu Saskiego i pracach archeologicznych na placu Piłsudskiego w Warszawie opowiadają Tadeusz Bernatowicz i Ryszard Cędrowski. Audycja Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego" (PR, 14.10.2006)
- Debata o odbudowie Pałacu Saskiego trwa tak naprawdę ponad 75 lat. W latach 2004-2008 miasto stołeczne realizowało obudowę pałacu. W 2006 roku została nawet zawarta umowa z generalnym wykonawcą. Pałac miał być ukończony na rok 2010. Niestety, z uwagi na światowy kryzys finansowy, miasto wstrzymało inwestycję. Zapowiadano wówczas, że Warszawa wróci do realizacji po organizacji mistrzostw Euro 2012 – mówił w rozmowie z portalem PolskieRadio24.pl Jerzy Bombczyński, prezes stowarzyszenia Saski 2018.
Posłuchaj rozmowy:
11 listopada 2018 roku, w czasie obchodów 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, prezydent Polski Andrzej Duda podpisał deklarację o restytucji Pałacu Saskiego w Warszawie jako swoistego pomnika obchodów 100. rocznicy odzyskania niepodległości. Ustawa o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie to kolejny krok na drodze do faktycznej rekonstrukcji dawnego wyglądu tej części stolicy.
W pewnym sensie Pałac Saski został odtworzony na placu Piłsudskiego już w 1999 roku, gdy zorganizowano trzydniową akcję odbudowy gmachu z… miliona klocków Lego - oczywiście w pomniejszonej skali. W wydarzeniu wzięli udział mali i duzi Polacy żywo zainteresowani kwestią przywrócenia życia słynnemu budynkowi. Ich marzenie wkrótce stanie się rzeczywistością.
***
Czytaj więcej:
***
Nocne zdjęcie Pałacu Saskiego z pomnikiem księcia Józefa Poniatowskiego. Fot. Polona/domena publiczna
***
Polskie Radio we współpracy ze Spółką Celową Pałac Saski przygotowało multimedialną i interaktywną platformę wiedzy na temat utraconych skarbów Warszawy – Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej. Zobacz stronę odkryjpalacsaski.pl
mc/PAP/mb
