Historia

Wielka schizma wschodnia, czyli rozłam w Kościele

Ostatnia aktualizacja: 16.07.2024 05:40
Przyczyny rozłamu w Kościele powszechnym na rzymskokatolicki i prawosławny tkwią w odmiennych warunkach życia politycznego, ekonomicznego i religijnego zachodniej i wschodniej części dawnego Cesarstwa Rzymskiego. W głębokiej odmienności ducha rzymskiego i greckiego.
Ostatnia wieczerza pędzla Leonarda da Vinci
Ostatnia wieczerza pędzla Leonarda da Vinci Foto: Wikimedia Commons

16 lipca 1054 roku wysłannik papieża Leona IX nałożył ekskomunikę na patriarchę Konstantynopola Michała I Cerulariusza. Tym samym rozpoczęła się wielka schizma wschodnia, zrywająca jedność Kościoła Chrześcijańskiego.

Imperium Romanum

Kształtowanie się chrześcijaństwa w pierwszym tysiącleciu było ściśle związane z wydarzeniami społeczno-politycznymi na terenie Cesarstwa Rzymskiego. Jego wewnętrznym zróżnicowaniem i podziałem. Oczywiście życie Kościoła toczyło się także w sensie czysto religijnym. W kwestiach zasad wiary, dysputy teologicznej, formy kultu religijnego, czy obrządku. Jak zatem doszło do podziału Cesarstwa, a potem Kościoła powszechnego?


Posłuchaj
27:05 bizancjum - kościół bizantyjski - prawosławie___f 27917_tr_0-0_1161432150a4eae2[00].mp3 Audycja historyczna o przyczynach, okolicznościach i skutkach podziału chrześcijaństwa na wyznanie rzymskokatolickie i prawosławne z udziałem prof. Oktawiusza Jurewicza. (PR, 19.04.1983)

Imperium Romanum obejmowało terytoria 27 nowożytnych państw. Rozciągało się od Eufratu po dzisiejszą Portugalię. Nie sposób było rządzić takim państwem z Rzymu, więc nieuchronnie nadszedł czas, kiedy centrum życia politycznego i kulturalnego zaczął przesuwać się na wschód. Podział cesarstwa i wielka wędrówka ludów znacznie osłabiła zachodnią część imperium. Rzym stopniowo tracił swoje znaczenie, aż w 330 roku Konstantyn Wielki przeniósł stolicę do Konstantynopola. W 476 roku po najeździe barbarzyńców Cesarstwo Zachodnie przestało istnieć.

Widok na Konstantynopol fot. Wikimedia Commons.
Widok na Konstantynopol fot. Wikimedia Common/dp

Rozwój chrześcijaństwa

Chrześcijaństwo stało się najpopularniejszą religią w cesarstwie. Kościół chrześcijański działał pod zwierzchnictwem pięciu patriarchatów - w Rzymie, Aleksandrii, Jerozolimie, Antiochii i Konstantynopolu.

- Ówcześni chrześcijanie wyszli z przekonania, że Bóg dał człowiekowi pięć zmysłów, wobec tego niech będzie pięć patriarchatów. One były absolutnie równorzędne wobec siebie. Nie można mówić o żadnym prymacie – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Oktawiusz Jurewicz, były dyrektor Instytutu Filologii Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego.

Narastający rozdźwięk

Jednak formalna jedność Kościoła już w okresie siedmiu soborów (lata 325-787) była wielokrotnie zagrożona. Rywalizacja dawnej (Rzym) i nowej (Konstantynopol) stolicy cesarstwa, a także ich biskupów pogłębiała rozdźwięk między łacińskim zachodem, a greckim wschodem.

Rzym nie chciał zrezygnować z przywilejów politycznych pierwszej stolicy cesarstwa, z silnym autorytetem jej biskupa – patrona jednej z pierwotnych gmin chrześcijańskich z tradycjami apostolskimi nawiązującymi do misji św. Piotra i Pawła. Ponadto, na wskutek upadku cesarstwa zachodniego, uwolnił się od uciążliwej niekiedy opieki cesarskiej.

Podział chrześcijaństwa od 1054 roku fot. Wikimedia Commons.
Podział chrześcijaństwa od 1054 roku fot. Wikimedia Commons/dp

- Wszystko to przyczyniając się do wywyższenia biskupa rzymskiego i wzmocnienia jego władzy w Kościele powodowało antagonizmy między kościelnym wschodem, a zachodem – tłumaczył prof. Jurewicz.

Przyczyny rozłamu

Przyczyny rozłamu, tak zwanej schizmy w kościele powszechnym, czyli podziale na kościół zachodni (rzymskokatolicki) i wschodnio-bizantyjski (prawosławny) tkwią nie tyle w tendencjach papieży rzymskich i patriarchów konstantynopolitańskich do panowania nad całością kościoła powszechnego, ile w odmiennych warunkach życia politycznego, ekonomicznego i religijnego zachodniej i wschodniej części cesarstwa. W głębokiej odmienności ducha rzymskiego i greckiego. Odrębności przejawiającej się u Greków szczególnie głębokim zamiłowaniu do filozofii i sztuki oraz zainteresowaniu zagadnieniami dogmatycznymi. U Rzymian zaś w zdolnościach politycznych, prawnych i organizacyjnych.

- Wszystkie te okoliczności tworzyły z biegiem czasu także odrębność wyznawania i przeżywania religii. Kościół starał się być odmienny. Aż w 1054 roku doszło do podziału na kościół rzymski i kościół wschodni – mówił gość audycji.

Różnice dogmatyczne

Zasadnicze różnice dogmatyczne między kościołami wynikają między innymi w różnicy w podejściu do zagadnienia zmienności i rozwoju dogmatu. Kościół prawosławny nie uznaje i nie przyjmuje dogmatów katolickich rozwiniętych i ogłoszonych po VII soborze powszechnym. O pochodzeniu Ducha Świętego, o pierwszeństwie apostoła Piotra w stosunku do innych apostołów, o prymacie biskupa rzymskiego, papieża jako głowy Kościoła,  o czyśćcu i niepokalanym poczęciu Najświętszej Marii Panny.

Próby porozumienia

Po 1054 roku przez kilka wieków nie było porozumienia między kościołem wschodnim i zachodnim. Pierwsze próby podjęto na soborach unijnych w Lyonie w 1276 roku, a następnie na soborach z XV wieku. Tendencje do ugody na tle dogmatycznym były konsekwencją sytuacji politycznej, w jakiej znajdowało się Bizancjum. W obliczu zagrożenia tureckiego cesarz był zmuszony zwrócić się o pomoc zbrojną na zachód, przede wszystkim do cieszącego się największą czcią papieża. W 1453 roku padł Konstantynopol, a Turcy zajęli tereny Bizancjum niwecząc szansę na ponowne zjednoczenie chrześcijaństwa.

Jednak tendencje unijne miały wielkie znaczenie dla Polski. W Brześciu Litewskim w 1596 roku postanowiono o unii między kościołem prawosławnym, a kościołem katolickim I Rzeczypospolitej.

Prawosławie rozwijało się dalej w różnych krajach, przede wszystkim w Europie Wschodniej i Południowo-Wschodniej. I od wówczas, aż do czasów współczesnych kontaktów między kościołami na wysokim szczeblu nie ma.

mjm/im

Czytaj także

Marcin Luter. Wielki reformator Kościoła

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2023 05:40
- Aż do momentu, kiedy jego wystąpienia uwikłały go w konflikt z Rzymem, Luter sądził, iż jest rzecznikiem i przywódcą ewangelickiej grupy w łonie jednego Kościoła – mówi ks. prof. Alfons Skowronek.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Konstantyn I Wielki. "Wszyscy jesteśmy jego spadkobiercami"

Ostatnia aktualizacja: 27.02.2024 05:30
Postać Konstantyna I Wielkiego kojarzona jest przede wszystkim z przyznaniem wyznawcom Jezusa Chrystusa wolności wyznania. Dzięki niemu ustały prześladowania, a specjalny edykt proklamował swobodę wyznawania tej religii.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Św. Augustyn z Hippony. Filozof Kościoła

Ostatnia aktualizacja: 13.11.2024 05:40
Na chrześcijaństwo przeszedł w dorosłym życiu. Jako w pełni dojrzały człowiek połączył wykształcenie obywatela Rzymu z żarliwością neofity. Z tej mieszanki powstał jeden z najważniejszych umysłów młodego Kościoła.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Unia brzeska - narodziny Kościoła unickiego

Ostatnia aktualizacja: 23.12.2021 05:30
23 grudnia 1595 roku papież Klemens VII wydał bullę "Magnus Dominus et laudabilis nimis", zatwierdzającą unię brzeską.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jacques Maritain. Uczeń św. Tomasza, mistrz papieża, idol Miłosza

Ostatnia aktualizacja: 28.04.2024 05:48
Paweł VI, uczeń i przyjaciel Maritaina, chciał go podobno uczynić świeckim kardynałem. Swego czasu francuski myśliciel należał do intelektualnej czołówki nie tylko zachodniego świata. U nas stał się patronem jednego z najważniejszych katolickich ruchów kulturalnych w Polsce.
rozwiń zwiń