Wielka schizma wschodnia, czyli rozłam w Kościele

Przyczyny rozłamu w Kościele powszechnym na rzymskokatolicki i prawosławny tkwią w odmiennych warunkach życia politycznego, ekonomicznego i religijnego zachodniej i wschodniej części dawnego Cesarstwa Rzymskiego. W głębokiej odmienności ducha rzymskiego i greckiego.

Ostatnia wieczerza pędzla Leonarda da Vinci

Foto: Wikimedia Commons

16 lipca 1054 roku wysłannik papieża Leona IX nałożył ekskomunikę na patriarchę Konstantynopola Michała I Cerulariusza. Tym samym rozpoczęła się wielka schizma wschodnia, zrywająca jedność Kościoła Chrześcijańskiego.

Imperium Romanum

Kształtowanie się chrześcijaństwa w pierwszym tysiącleciu było ściśle związane z wydarzeniami społeczno-politycznymi na terenie Cesarstwa Rzymskiego. Jego wewnętrznym zróżnicowaniem i podziałem. Oczywiście życie Kościoła toczyło się także w sensie czysto religijnym. W kwestiach zasad wiary, dysputy teologicznej, formy kultu religijnego, czy obrządku. Jak zatem doszło do podziału Cesarstwa, a potem Kościoła powszechnego?

Posłuchaj

27:05 bizancjum - kościół bizantyjski - prawosławie___f 27917_tr_0-0_1161432150a4eae2[00].mp3 Audycja historyczna o przyczynach, okolicznościach i skutkach podziału chrześcijaństwa na wyznanie rzymskokatolickie i prawosławne z udziałem prof. Oktawiusza Jurewicza. (PR, 19.04.1983)

Imperium Romanum obejmowało terytoria 27 nowożytnych państw. Rozciągało się od Eufratu po dzisiejszą Portugalię. Nie sposób było rządzić takim państwem z Rzymu, więc nieuchronnie nadszedł czas, kiedy centrum życia politycznego i kulturalnego zaczął przesuwać się na wschód. Podział cesarstwa i wielka wędrówka ludów znacznie osłabiła zachodnią część imperium. Rzym stopniowo tracił swoje znaczenie, aż w 330 roku Konstantyn Wielki przeniósł stolicę do Konstantynopola. W 476 roku po najeździe barbarzyńców Cesarstwo Zachodnie przestało istnieć.

Widok na Konstantynopol fot. Wikimedia Common/dp

Rozwój chrześcijaństwa

Chrześcijaństwo stało się najpopularniejszą religią w cesarstwie. Kościół chrześcijański działał pod zwierzchnictwem pięciu patriarchatów - w Rzymie, Aleksandrii, Jerozolimie, Antiochii i Konstantynopolu.

- Ówcześni chrześcijanie wyszli z przekonania, że Bóg dał człowiekowi pięć zmysłów, wobec tego niech będzie pięć patriarchatów. One były absolutnie równorzędne wobec siebie. Nie można mówić o żadnym prymacie – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Oktawiusz Jurewicz, były dyrektor Instytutu Filologii Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego.

Narastający rozdźwięk

Jednak formalna jedność Kościoła już w okresie siedmiu soborów (lata 325-787) była wielokrotnie zagrożona. Rywalizacja dawnej (Rzym) i nowej (Konstantynopol) stolicy cesarstwa, a także ich biskupów pogłębiała rozdźwięk między łacińskim zachodem, a greckim wschodem.

Rzym nie chciał zrezygnować z przywilejów politycznych pierwszej stolicy cesarstwa, z silnym autorytetem jej biskupa – patrona jednej z pierwotnych gmin chrześcijańskich z tradycjami apostolskimi nawiązującymi do misji św. Piotra i Pawła. Ponadto, na wskutek upadku cesarstwa zachodniego, uwolnił się od uciążliwej niekiedy opieki cesarskiej.

Podział chrześcijaństwa od 1054 roku fot. Wikimedia Commons/dp

- Wszystko to przyczyniając się do wywyższenia biskupa rzymskiego i wzmocnienia jego władzy w Kościele powodowało antagonizmy między kościelnym wschodem, a zachodem – tłumaczył prof. Jurewicz.

Przyczyny rozłamu

Przyczyny rozłamu, tak zwanej schizmy w kościele powszechnym, czyli podziale na kościół zachodni (rzymskokatolicki) i wschodnio-bizantyjski (prawosławny) tkwią nie tyle w tendencjach papieży rzymskich i patriarchów konstantynopolitańskich do panowania nad całością kościoła powszechnego, ile w odmiennych warunkach życia politycznego, ekonomicznego i religijnego zachodniej i wschodniej części cesarstwa. W głębokiej odmienności ducha rzymskiego i greckiego. Odrębności przejawiającej się u Greków szczególnie głębokim zamiłowaniu do filozofii i sztuki oraz zainteresowaniu zagadnieniami dogmatycznymi. U Rzymian zaś w zdolnościach politycznych, prawnych i organizacyjnych.

- Wszystkie te okoliczności tworzyły z biegiem czasu także odrębność wyznawania i przeżywania religii. Kościół starał się być odmienny. Aż w 1054 roku doszło do podziału na kościół rzymski i kościół wschodni – mówił gość audycji.

Różnice dogmatyczne

Zasadnicze różnice dogmatyczne między kościołami wynikają między innymi w różnicy w podejściu do zagadnienia zmienności i rozwoju dogmatu. Kościół prawosławny nie uznaje i nie przyjmuje dogmatów katolickich rozwiniętych i ogłoszonych po VII soborze powszechnym. O pochodzeniu Ducha Świętego, o pierwszeństwie apostoła Piotra w stosunku do innych apostołów, o prymacie biskupa rzymskiego, papieża jako głowy Kościoła,  o czyśćcu i niepokalanym poczęciu Najświętszej Marii Panny.

Próby porozumienia

Po 1054 roku przez kilka wieków nie było porozumienia między kościołem wschodnim i zachodnim. Pierwsze próby podjęto na soborach unijnych w Lyonie w 1276 roku, a następnie na soborach z XV wieku. Tendencje do ugody na tle dogmatycznym były konsekwencją sytuacji politycznej, w jakiej znajdowało się Bizancjum. W obliczu zagrożenia tureckiego cesarz był zmuszony zwrócić się o pomoc zbrojną na zachód, przede wszystkim do cieszącego się największą czcią papieża. W 1453 roku padł Konstantynopol, a Turcy zajęli tereny Bizancjum niwecząc szansę na ponowne zjednoczenie chrześcijaństwa.

Jednak tendencje unijne miały wielkie znaczenie dla Polski. W Brześciu Litewskim w 1596 roku postanowiono o unii między kościołem prawosławnym, a kościołem katolickim I Rzeczypospolitej.

Prawosławie rozwijało się dalej w różnych krajach, przede wszystkim w Europie Wschodniej i Południowo-Wschodniej. I od wówczas, aż do czasów współczesnych kontaktów między kościołami na wysokim szczeblu nie ma.

mjm/im