28 września 1939 upadła Warszawa, ale część polskich oddziałów toczyła jeszcze walki z wojskami niemieckimi i sowieckimi. Wynik wojny był już jednak przesądzony. Francja i Wielka Brytania wprawdzie wypowiedziały III Rzeszy wojnę, jednak nie było nadziei na ich akcję militarną – na zachodzie trwało coś, co później nazwano "dziwną wojną".
Zobacz serwis specjalny - II wojna światowa >>>
Tymczasem tego samego dnia (28.09.1939) w Moskwie zawarty został układ "O granicach i przyjaźni" pomiędzy ZSRR i III Rzeszą, który zawierał poufny protokół oraz dwa tajne protokoły dodatkowe. Podpisali go, podobnie jak układ z 23 sierpnia 1939, minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop oraz ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow, pełniący jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych.
Zaprzyjaźnione narody
"Rząd Rzeszy Niemieckiej i rząd ZSRR uznają, po upadku dotychczasowego państwa polskiego, za wyłącznie swoje zadanie przywrócenie na tym terenie pokoju i porządku oraz zapewnienie żyjącym tam narodom spokojnej egzystencji, zgodnej z ich narodowymi odrębnościami" – tak zaczynał się dokument. Jego art. IV głosił: "Rząd ZSRR i rząd Rzeszy Niemieckiej uważają układ niniejszy za mocną podstawę postępowego rozwoju przyjaznych stosunków pomiędzy swymi narodami".
Tajne protokoły
Zgodnie z sugestią Stalina, podpisano tajny protokół dodatkowy wprowadzający korektę do podziału terytorialnego ziem polskich. Granica pomiędzy ZSRR a Niemcami przebiegać miała wzdłuż linii rzek San-Bug-Narew-Pisa. W stosunku do układu z 23 sierpnia zmiana polegała na tym, że w sowieckiej strefie wpływów znalazła się Litwa, natomiast Niemcy uzyskali w zamian ziemie do linii Bugu, zamiast Wisły. Dzięki temu manewrowi Stalin pozbył się terenów, na których większość ludności stanowili Polacy.
Drugi tajny protokół zawierał zapewnienie, że oba mocarstwa "nie będą na swoich terenach tolerować żadnej polskiej agitacji, która przenikałaby na terytorium drugiej strony. Wszelkie próby takiej agitacji na ich terenach będą likwidowane, a obie strony będą się informowały wzajemnie o podejmowanych w tych celach środkach". Dokument ten stanowił podstawę do ścisłej współpracy Gestapo i NKWD w zwalczaniu polskiego ruchu oporu.
W podpisanym protokole poufnym ustalono: "Rząd ZSRR nie będzie stwarzał żadnych przeszkód obywatelom Rzeszy i innym osobom pochodzenia niemieckiego, osiadłym na terenach jego strefy interesów, w przesiedlaniu się do Niemiec lub na tereny niemieckich stref interesów, o ile tylko wyrażą one takie życzenie. Rząd zgadza się, aby przesiedlenia takie były przeprowadzane przez pełnomocników rządu Rzeszy w porozumieniu z odpowiednimi władzami lokalnymi oraz aby zagwarantowane zostały wszelkie prawa majątkowe przesiedleńców. Analogiczne zobowiązanie bierze na siebie rząd Rzeszy Niemieckiej w odniesieniu do osób pochodzenia ukraińskiego czy białoruskiego osiadłych na terenach jego stref interesów".
Ostatecznie Niemcy zajęły obszar ok. 186 tys. km kw., zamieszkany przez ok. 22 mln osób. 8 października 1939 na mocy dekretu Adolfa Hitlera do Rzeszy wcielone zostały województwa: pomorskie, poznańskie, śląskie, większa część łódzkiego, zachodnia część krakowskiego, część warszawskiego i część kieleckiego. W sumie 92 tys. km kw., na których mieszkało ponad 9 mln osób. Wymienione obszary zostały włączone do istniejących prowincji niemieckich oraz do dwóch nowych okręgów: Wartheland (Kraj Warty) oraz Gdańsk-Prusy Zachodnie.
Podział łupów
Z pozostałych ziem polskich dekretem Hitlera z 12 października 1939 utworzono "Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich", składające się z dystryktów: krakowskiego, radomskiego, warszawskiego i lubelskiego. Związek Sowiecki zajął obszar o powierzchni ponad 190 tys. km kw. z ludnością liczącą ok. 13 mln osób. Okrojona Wileńszczyzna została przez władze sowieckie w październiku 1939 roku uroczyście przekazana Litwie. Nie na długo jednak, bowiem już w czerwcu 1940 roku Litwa razem z Łotwą i Estonią weszła w skład ZSRR.
Na terenach polskich zagarniętych przez Związek Sowiecki, 22 października 1939, w atmosferze terroru i pod kontrolą NKWD, przeprowadzono "wybory" do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy. Wyłonieni w ten sposób "deputowani ludowi" wystąpili do Rady Najwyższej ZSRR o włączenie Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy do "macierzystych" republik sowieckich. Rada Najwyższa ZSRR pozytywnie rozpatrzyła te wnioski i dekretami z 1 i 2 listopada 1939 podjęła decyzję o przyłączeniu wspomnianych obszarów odpowiednio do Białoruskiej i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.
Kres nieunormowanych stosuków sowiecko-niemieckich
Dekretem z 29 listopada 1939 wszystkim osobom, które w dniach 1 i 2 listopada 1939 mieszkały na terenach wcielonych do ZSRR, nadane zostało sowieckie obywatelstwo. 31 października 1939 Wiaczesław Mołotow, zwracając się do delegatów obecnych na V Nadzwyczajnej Sesji Rady Najwyższej ZSRR mówił: - Od chwili zawarcia 23 sierpnia sowiecko-niemieckiego paktu o nieagresji położony został kres nienormalnym stosunkom, jakie od szeregu lat istniały pomiędzy Związkiem Sowieckim i Niemcami. Zamiast wrogości, we wszelki sposób podgrzewanej przez niektóre państwa europejskie, przyszło zbliżenie i ustalenie przyjaznych stosunków pomiędzy ZSRR i Niemcami. Dalsze polepszenie tych nowych dobrych stosunków znalazło swój wyraz w niemiecko-sowieckim traktacie o przyjaźni i granicy pomiędzy ZSRR i Niemcami, podpisanym 28 września w Moskwie.
Bękart Traktatu Wersalskiego
Odnosząc się do kwestii Polski Mołotow stwierdził m.in.: - Rządzące koła Polski niemało się pyszniły trwałością swego państwa i potęgą swej armii. Jednakże wystarczające się okazało krótkie uderzenie w Polskę ze strony naprzód armii niemieckiej, a potem Armii Czerwonej, aby nic nie zostało z owego poczwarnego bękarta traktatu wersalskiego, który żył kosztem niepolskich narodowości. "Tradycyjna polityka" bezdogmatycznego lawirowania i gry pomiędzy Niemcami i ZSRR okazała się niewypłacalną i całkowicie zbankrutowała".
IV rozbiór Polski stal się smutnym faktem, jednak "sojusz" dwóch totalitarnych mocarstw nie przetrwał długo – 22 czerwca 1941 wojska hitlerowskie przekroczyły ustaloną 28 września 1939 granicę.
Więcej na temat paktu Ribbentrop-Mołotow w serwisie specjalnym - Radia Wolności >>>
mf/mk
