- Wielopolski funkcjonuje w przeciętnej opinii współczesnego Polaka jako symbol polityki ugodowej. Symbol z odcieniem pejoratywnym. Biegunem przeciwnym, symbolem polityki romantycznej, polityki walki jest Józef Piłsudski – mówił na antenie Polskiego Radia Ryszard Zieliński.

Posłuchaj sądu nad Aleksandrem Wielopolskim w audycji z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Rezygnacja z niepodległości

Aleksander Wielopolski urodził się w 1803 roku w Sędziejowicach, w jedynej polskiej rodzinie z tytułem margrabiowskim. Ugodowy polityk, konserwatysta po raz pierwszy pojawił się na łamach historii, gdy podczas Powstania Listopadowego na polecenia Rządu Narodowego wyjeżdżał w misjach dyplomatycznych do Wielkiej Brytanii.

Kilka lat później, po rzezi szlachty w rabacji galicyjskiej z 1846 roku, napisał anonimowo słynny list do austriackiego kanclerza ks. Metternicha, w którym wyraził oburzanie na inspirowanie rzezi przez władze austriackie. Pod wpływem wydarzeń z Galicji zrezygnował z hasła niepodległości na rzecz współpracy środowisk konserwatywnych z rządem carskim.

Powstanie Styczniowe

- Kolejne ustępstwa okazały się zbyt małe, aby zaspokoić rozbudzone oczekiwania społeczeństwa – mówił Piotr Szlanta. - Aby nie dopuścić do katastrofy, którym Powstanie Styczniowe się okazało, Wielopolski wystąpił z ideą branki do wojska.

Przeprowadzono ją w nocy z 14 na 15 stycznia 1863. Wybrano pewną grupę rekrutów, którzy szli do wojska na nie krócej niż okres 25 lat. W ten sposób, Wielopolski, car Aleksander II i namiestnik Królestwa Polskiego Wielki Książę Konstanty usiłowali zdusić zarzewie buntu.

Wybuch Powstania Styczniowego spowodował, że Wielopolski utracił swoje wpływy w Królestwie Polskim i na dworze carskim. Ostatecznie w lipcu 1863 roku otrzymał dymisję i wyjechał za granicę. Zmarł w Dreźnie 30 grudnia 1877 roku.

mjm

161 lat temu, 6 listopada 1863 roku, poległ Dionizy Czachowski, pułkownik, powstaniec styczniowy, naczelnik województwa sandomierskiego.

- Był typowym przedstawicielem zdeklasowanej szlachty – przekonywał dr Jan Sałkowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie". - Przez całe lata odkładały się w nim różnego rodzaju kompleksy.

Z tą opinią nie zgadzał się prof. Andrzej Notkowski: - Już w roku 1839 po swojej babce odziedziczył spory majątek na Ukrainie - wyjaśniał historyk.

Przygotowania do zrywu

Majątek sprzedał po śmierci żony i wrócił na Sandomierszczyznę. Tam już trzy lata przed wybuchem powstania zaczynał przygotowania do zrywu niepodległościowego.

- Skupował Czachowski od carskiej administracji wojskowej wybrakowane konie, czyli w wieku nieco starszawym, ale nauczone obrotów wojskowych w polu, zaznajomione z hukiem wystrzałów - wyjaśniał prof. Andrzej Notkowski.

Urodzony partyzant

Nie wiadomo nic na temat wyszkolenia wojskowego Czachowskiego, tymczasem znaczna część kadry dowódczej powstania wywodziła się z korpusu oficerskiego armii rosyjskiej. Brak wojskowej przeszłości i stosunkowo zaawansowany wiek w porównaniu z pozostałymi dowódcami szlachcic nadrabiał charyzmą i świetną znajomością terenu.

- Przeciętny szlachcic na majątku znał doskonale swoją okolicę - wyjaśniał prof. Andrzej Notkowski.

Był charyzmatycznym dowódcą, wielokrotnie ścierał się z przeważającymi siłami wroga, wychodząc z potyczek zwycięsko. Wśród powstańców zyskał miano "Bicza bożego na Moskali".

Bali się go i Rosjanie i podwładni

Po dramatycznej bitwie pod Grochowiskami 18 marca 1863 roku, po której zbiegł do Galicji dyktator Marian Langiewicz, to na barkach Czachowskiego spoczął obowiązek niedopuszczenia do rozwiązania się oddziałów powstańczych na Sandomierszczyźnie. Jako naczelnik województwa, Czachowski musiał utrzymywać w ryzach swoich podwładnych, nie cofał się nawet przed grożeniem im bronią.

- Był to człowiek trudnego charakteru, nieakceptujący sprzeciwu - mówił dr Sałkowski. – Traktując wyjątkowo bezwzględnie jeńców rosyjskich, eskalował przemoc.

Śmierć Dionizego Czachowskiego podczas bitwy pod Wierzchowiskami pędzla Antoniego Piotrowskiego, źr. Wikimedia Commons/dp

Był też Czachowski typem romantyka. Do końca nie złożył broni. Zginął w boju z rąk nieprzyjaciela w bitwie pod Wierzchowiskami 6 listopada 1863 roku. Zwłoki poległego władze wystawiły na widok publiczny w Radomiu. Pogrzeb Czachowskiego odbył się pod strażą, w nocy, w tajemnicy.

bm

137 lat temu zmarła Anna Henryka Pustowójtówna, uczestniczka powstania styczniowego, adiutant gen. Langiewicza, działaczka emigracyjna, sanitariuszka podczas wojny francusko-pruskiej i członkini Komuny Paryskiej.

Urodziła się w rosyjsko-polskiej rodzinie. Jej ojcem był Rosjanin węgierskiego pochodzenia i major carskiej armii. Przyszła kobieta-powstaniec czuła sie jednak Polką.

- Uczestniczyła w sposób bardzo widoczny i demonstracyjny w obchodach rocznicy unii lubelskiej – mówił prof. Andrzej Notkowski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków". - W pierwszych dniach kwietnia 1862 Pustowójtówna uciekła w męskim przebraniu do Mołdawii, pod opiekę swojego szwagra, Zygmunta Miłkowskiego, który tam przygotowywał oddziały powstańcze.

Po powrocie do kraju przystąpiła do oddziału gen. Mariana Langiewicza. Została jego adiutantem, a według niektórych pamiętnikarzy połączyło ich coś więcej. O relacji Anny Pustowójtówny z dyktatorem powstania posłuchaj w audycji "Kronika niezwykłych Polaków" Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego.

Po aresztowaniu Langiewicza Pustowójtówna wyemigrowała do Czech, skąd przedostała się do Francji. Podczas wojny francusko-pruskiej i Komuny Paryskiej pracowała jako sanitariuszka. W Paryżu odnowiła znajomość z doktorem Stanisławem Loewenhardem, za którego wyszła za mąż w 1873 roku. Para doczekała się czworga dzieci. Kobieta-powstaniec zmarła w nocy z 1 na 2 maja 1881.

bm

Bohaterowie pamiętników króla Stanisława Augusta

W audycji "Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego" rozmawialiśmy o Ludwiku Mierosławskim, który 19 stycznia 1863 został pierwszym dyktatorem powstania styczniowego. Mówiono o nim: "Pisarz cięty, mówca porywający, przytem geniusz wojenny domniemany". Był też najbardziej znanym Polakiem oraz najpopularniejszym rewolucjonistą w Europie w połowie XIX w.

- W tamtych czasach pojęcie dyktator nie miało tak negatywnego wydźwięku, jaki my mu nadajemy. Dziś znaczy ono zupełnie coś innego - zauważył prof. zw. dr hab. Wiesław Caban. Prof. Szwarc przypomniał zaś, że obóz demokratyczny czasów Mierosławskiego, o ile idzie o jego doktrynę polityczną, wcale władzy dyktatorskiej nie zalecał. Wręcz przeciwnie, zgodnie z podstawowym sensem słowa "demokracja" był za władzą pochodzącą z wyboru.

- Szczególna sytuacja, w której znalazły się ziemie polskie i przewaga zaborców dysponujących potężnymi armiami powodowała jednak, że dość powszechnie zgadzano się iż w przypadku wybuchu powstania i walki o niepodległość władza musi być silna, musi być skupiona w jednym ręku. To jest tradycja wywodząca się jeszcze ze starożytnego Rzymu - stwierdził gość audycji.

Pokonała go sroka, ale zyskał miłość Polaków

Ludwik Mierosławski, który w pamiętną noc listopadową wraz z podchorążymi zdobywał Arsenał, po dwóch przegranych bitwach porzucił oddziały i wyjechał do Francji, skąd rozprzestrzeniał informacje o fatalnym zorganizowaniu powstania w Polsce. Megaloman, awanturnik czy zdrajca, który młodym konspiratorom zalecał działania przypominające współczesne akcje terrorystyczne - porywanie carskich dostojników i ich rodzin i używanie ich jako żywych tarcz podczas akcji? O tym w nagraniu audycji.

***

Tytuła audycji: Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego 

Prowadzi: Hanna Maria Giza

Goście: prof. zw. dr hab. Wiesław Caban i prof. dr hab. Andrzej Szwarc (historycy)

Data emisji: 20.01.2018

Godzina emisji: 16.00

mko