Janusz Jędrzejewicz. Autor reformy szkolnej II RP

- Dziś, gdy oglądam się za siebie, w odległość dziesięciu lat twardej pracy, szalonych zaiste triumfów i klęsk ciężkich, przez które przeszliśmy jako obóz ludzi walki, widzę tym wyraźniej, jak ciężkie podjęliśmy zadanie i uważam okres POW pod rosyjskim zaborem za najtrudniejsze zadanie z tych, które w ciągu lat wojny na nas spadły – pisał Janusz Jędrzejewicz w pamiętniku.

Rząd Janusza Jędrzejewicza. Premier siedzi pierwszy od lewej

Foto: Wikimedia Commons/domena publiczna

16 marca 1951 roku zmarł Janusz Jędrzejewicz, piłsudczyk, jeden z czołowych działaczy okresu międzywojennego i autor reformy szkolnej. W jego życiu rywalizowały ze sobą dwa pierwiastki: pozytywizmu i romantyzmu. Koncepcja walki o niepodległą Polskę, a potem układania stosunków w II Rzeczpospolitej.

Do obozu piłsudczykowskiego trafił przez Polską Partię Socjalistyczną, z którą był związany w latach 1905-1914. Po wybuchu I wojny światowej Jędrzejewicz związał się z Polską Organizacją Wojskową. Przez rok walczył na pierwszej linii frontu.

W pamiętnikach wydanych pod tytułem "W służbie idei" pisał po latach: "Lipiec 1915 roku w Warszawie był dla nas specjalnie gorący. Zbliżał się kres panowania Moskali w stolicy i świadomość tego przepełniała nas radością, a zarazem niepokojem. (…) Zdawaliśmy sobie sprawę, że w naszych pracach wojskowych byliśmy odosobnieni, że za nami nie stoi nikt, czyj głos miałby wagę na rynku politycznym. (…) Byliśmy sami i było nas mało. To właśnie stanowiło naszą siłę".

Piłsudski poznał się na skali talentu Jędrzejewicza. Odkomenderował go na tyły, gdyż uznał, że jego żywiołem powinna być polityka. I Jędrzejewicz tę politykę, aż po kres swojej aktywności publicznej w Polsce uprawiał. Karierę w II Rzeczpospolitej rozpoczął jako jeden z adiutantów Piłsudskiego. Z wojskiem rozstał się w 1923 roku, w tym samym czasie, gdy z życia publicznego wycofał się Komendant.

Pracował w Warszawie jako nauczyciel. To była jego wizja uprawiania polityki – nie poprzez doraźne działania parlamentarne, a poprzez długofalowe działania społeczne, nastawione na wychowanie nowego człowieka, bez wad i stygmatów niewoli, które zdaniem Jędrzejewicza odciskały się piętnem na polskim parlamentaryzmie.

Po zamachu majowym w 1926 roku szybko awansuje. Przez dwie kadencje pełni funkcję posła z ramienia BBWR, będąc wiceprzewodniczącym tego ugrupowania. Wbrew sobie brał udział w pacie parlamentarnym, rozgrywce Piłsudskiego z opozycją.

Jednak jego prawdziwą pasją była działalność oświatowo-kulturalna. Jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego przeprowadził reformę systemu szkolnictwa, która wprowadzała między innymi powszechny obowiązek szkolny.

W 1933 roku zastąpił Aleksandra Prystora na stanowisku premiera. Za jego kadencji uchwalono konstytucję kwietniową, de facto wprowadzającą w Polsce autorytarne rządy Piłsudskiego.  

Po śmierci Marszałka padł ofiarą walki politycznej na szczytach władzy. Do 1938 roku pełnił funkcję senatora, choć praktycznie wycofał się z życia publicznego. Skupił się na swojej pasji – pisał książki dla młodzieży i zastanawiał się nad koncepcjami wychowawczymi.

Ostatni okres swojego życia spędził na emigracji. Po klęsce w kampanii wrześniowej 1939 roku opuścił Polskę. Trafił na Bliski Wschód, gdzie pracował jako nauczyciel matematyki.

Posłuchaj

29:01 wybitni polscy parlamentarzyści - janusz jędrzejewicz___f 45090_tr_0-0_11743583611171b3[00].mp3 Janusz Jędrzejewicz - audycja Elizy Bojarskiej z cyklu "Wybitni polscy parlamentarzyści". (PR, 8.11.1988)

 

mjm