Julian Tuwim. Książę wśród poetów

Umiał kokietować rozmówców. Był dowcipnym ironistą i wybitnym poetą, jednym z twórców grupy Skamander, która na trwałe zapisała się w historii polskiej literatury. W Archiwum Polskiego Radia znajdują się nagrania z głosem poety.

Poeta i tłumacz Julian Tuwim z żoną Stefanią na tarasie swojego mieszkania przy ulicy Wiejskiej. Warszawa, czerwiec 1946. Dokładny dzień wydarzenia nieustalony.

Foto: PAP/Stanisław Dąbrowiecki

130 lat temu, 13 września 1894 roku, urodził się Julian Tuwim – jeden z najpopularniejszych poetów dwudziestolecia międzywojennego, współzałożyciel kabaretu literackiego "Pod Picadorem" i grupy poetyckiej "Skamander", autor wodewili, skeczy, librett operetkowych i tekstów piosenek. Tłumacz poezji rosyjskiej, francuskiej, niemieckiej oraz łaciny.

Skamandryta

Zadebiutował literacko jeszcze przed I wojną światową wierszem opublikowanym w 1913 roku w "Kurierze Warszawskim". Jak wspominał, głównym bodźcem do zostania poetą było dla niego charakterystyczne znamię na lewym policzku. Związane z nim poczucie wstydu, którego nie wyzbył się do końca życia, motywowało go do wzniesienia się na wyżyny.

Jego kariera literacka nabrała rozpędu dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym. Już w 1918 brał udział w założeniu kabaretu "Pikador", a rok później współtworzył legendarną grupę poetycką "Skamander", która wydawała miesięcznik literacki pod takim samym tytułem. W jej skład wchodzili również Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz oraz Antoni Słonimski.

Posłuchaj

02:29 Iwaszkiewicz wspomina powstanie Skamandra.mp3 Jarosław Iwaszkiewicz wspomina założenie grupy Skamander. (Archiwum PR)

 

Lata do wybuchu II wojny światowej upłynęły mu na ożywionej działalności literackiej. Współpracował z czasopismami takimi jak "Wiadomości Literackie" oraz współtworzył programy licznych kabaretów. Najbardziej znanym z nich był "Qui Pro Quo".

W czasie tych płodnych literacko lat wydał kilka tomów wierszy. Niektóre z nich wywołały szeroką dyskusję, tak jak chociażby "Do prostego człowieka" z 1929 roku, który spotkał się z krytyką za pacyfistyczne przesłanie. Najbardziej znanymi utworami poety z dwudziestolecia międzywojennego stały się wiersze dla dzieci - wśród nich m.in. "Lokomotywa", "Słoń Trąbalski", "Bambo" i "Pan Hilary".

Posłuchaj

22:33 anegdoty literackie - julian tuwim.mp3 Audycja z cyklu "Anegdoty literackie". Bohaterem nagrania był Julian Tuwim (PR, 2001)

 

Emigracja i "Kwiaty polskie"

Wybuch II wojny światowej okazał się tragiczny dla Juliana Tuwima. Do 1946 roku przebywał na emigracji w Rumunii, Francji, Portugalii, Brazylii i ostatecznie od 1942 roku w Stanach Zjednoczonych. W Polsce pozostała jego chora psychicznie matka, która przebywała w szpitalu w Otwocku. Zginęła w czasie Holokaustu.

Na emigracji rozpoczął pisanie swojego największego dzieła - "Kwiaty polskie" - które niestety nie zostało ukończone. W Archiwum Polskiego Radia zachował się fragment poematu, który poeta odczytał rodakom na antenie BBC.

– Moi kochani, mówię do was z New Yorku 22 listopada roku 1943. Posyłam wam od siebie i od Stefci najserdeczniejsze życzenia świąteczne. A teraz przeczytam wam fragment "Kwiatów polskich" – zapowiedział poeta.

Posłuchaj

01:51 Julian Tuwim czyta Kwiaty polskie by PB.mp3 Julian Tuwim przekazuje pozdrowienia dla rodaków oraz recytuje fragment "Grande Valse Brillante" z poematu "Kwiatów polskich". (BBC, 25.11.1943)

 

"Kwiaty polskie" to monumentalny poemat opisujący historię polskiej rodziny na tle walki o niepodległość. Julian Tuwim pisał go do śmierci.

– Nie znam poety, którego tomiki poezji byłyby tak rozchwytywane, jak wiersze Tuwima. Każde kolejne wydanie "Kwiatów polskich", a było ich wiele, znika wśród czytelników w różnym wieku – mówił Piotr Matywiecki w audycji z cyklu "Czyściec literacki".

Powrót do ojczyzny

Poeta wrócił do Polski w 1946 roku i został entuzjastycznie przywitany przez władze komunistyczne.

– Życie Tuwima było tragiczne. Miał wiele kompleksów i problemów ze swoją żydowskością. Jego matkę hitlerowcy wyrzucili z balkonu w domu dla obłąkanych, o czym poeta dowiedział się, przebywając na emigracji – powiedział Piotr Matywiecki.

Szok wywołany przez Holokaust sprawił, że Julian Tuwim zaczął podkreślać swoją żydowskość, do której wcześniej podchodził sceptycznie. Po wojnie zdecydował się nawet na adopcję sieroty uratowanej z Zagłady. 

Niestety po powrocie do Polski dał się wykorzystać politycznie komunistom, którzy potrzebowali propagandowych sukcesów. Deklarował poparcie dla nowego ustroju, ale po wojnie nie był zbyt płodny literacko.

– Jego ocena politycznych wydarzeń była po prostu głupia. Powrót do bierutowskiej Polski był szokiem dla jego przyjaciół. Tuwim nie mógł nie zdawać sobie sprawy ze swojego upodlenia, gdy pisał wiersze panegiryczne dla Bieruta. Do tego sprawa jego bezdzietności, sprawa adoptowanej córeczki. Dziesiątki tego typu życiowych uwikłań stworzyły z tego człowieka kłębek nerwów – stwierdził Piotr Matywiecki w Polskim Radiu.

Poeta zmarł 27 grudnia 1953 roku.

Posłuchaj

19:53 czyściec literacki - julian tuwim.mp3 Audycja z cyklu "Czyściec literacki" - Julian Tuwim. Posłuchaj, co Piotr Matywiecki mówił o tematach w poezji, melodyce i wirtuozerii wierszy, zdolnościach słowotwórczych i głębokości filozoficznej poezji Tuwima (PR, 1993)

im/sa